Familias de parolas
Le relation que, in le procedura de prototypos, derivationes ha con lor base, establi in le standardisate vocabulario international clar consistentias in series derivational. Tal series, frequentemente cumulate in familias de parolas, plus o minus extense, existe in omne linguas de controlo. Sed in multe casos illos ha devenite indistincte per peculiar tendentias o “accidentes” historic, e il deveni un del plus importante functiones del technica de prototypos render a illos lor debite sphera de application. Indistincte gruppos como letter-litteral o publish-publication se manifesta in le vocabulario international in clar gruppos consistente como littera-litteral, publicar-publication. Isto es importantissime pro le libere formation de derivationes autonome in un lingua auxiliar.
Le principio que determina le limitation de gruppos derivational o familias de parolas in le vocabulario international es illo de un parallelo inter consistentias formal e semantic. Post que le idea de causal es un derivation de illo de causa, le correspondente vocabulo standardisate appare in un gruppo formalmente consistente como causa-causal. Post que, al altere latere, le idea de causa es nullemente un derivation del anglese thing (malgrado que francese chose, espaniol cosa, etc. es disveloppamentos historic de latin causa), le standardisate parola international que corresponde a thing non appare in le mesme gruppo sed emerge como cosa. Le prototypos causa e cosa pertine in le quadro del vocabulario international a duo differente familias, ben que tote le parolas correspondente in le linguas romance de controlo es membros del singule familia etymologic de latin causa.
Iste e affin aspectos del technica de prototypos e su resultatos es specialmente significante in le caso de certe verbos e lor derivationes. Un analysis plus detaliate de alicun familias de verbos pote esser utile in iste respecto.
Tener es le prototypo de italian tenere, espaniol tener, portugese ter, francese tenir. Le ancestre latin es tenere, que es le capite de un grande familia de derivationes e compositos. Inter le derivationes que es international e que se trova etiam in anglese, es tenace, tenacitate, tenor, ‘tenacious, tenacity, tenor’, etc. In latino le compositos de tenere appare con un characteristic mutation de vocal in abstinere, continere, obtinere, etc. (con derivationes de ambe typos abstinentia e retentio). Le linguas moderne non manteneva iste e similar mutationes de vocal in le infinitivos composite sed adaptava los al forma del simple verbo, per exemplo, espaniol tener-abstener, francese tenir, contenir, etc. Tamen, le derivationes international de alicunes de iste compositos (abstinente, continente, etc.) repelle los ad in le patrono latin e le infinitivos appare in le vocabulario international como abstiner, continer, pertiner, sed detener, intertener, mantener, obtener, retener, sustener.
In le caso de iste familia de verbos le differente brancas es concatenate per un assatis clar consistentia in signification. Le idea de anglese “to hold” es preservate in omne verbos: continer es “to hold as contents” o “to hold back”; mantener es “to uphold”; detener “to hold in custody”; etc. Un caso in que un del brancas de un familia etymologic de verbos se ha completemente distachate, tanto in forma como senso, tanto in le linguas de controlo como per consequente in le vocabulario international, es illo de latin pendere “to suspend” e “to weigh” con le derivation pensum ‘something weighted, a weight’. Su frequentativo pensare ‘to weigh’ e in senso figurative ‘to ponder, consider’ faceva surger in le linguas romance duo distincte series derivational. Le parolas pro ‘to weigh’ es italian pesare, espaniol e portugese pesar, francese peser (confronta etiam anglese to poise). Illos es toto distachate tanto in forma como in signification ab le parolas romance pro ‘to think’: italian pensare, espaniol e portugese pensar, francese penser, cuje forma standardisate es pensar e cuje derivationes se presenta in pensative, pensator, etc. In le linguas moderne nulle de iste parolas se manifesta, ni in forma ni semanticamente, como un derivation de ‘to weigh’. Per consequente le parola international pro ‘to weigh’ non es influentiate per illos e appare como pesar que on pote reguardar como un derivation de peso ‘weight’ (le prototypo de italian, espaniol, portugese peso, francese poids, etiam anglese poise ab le hic supra mentionate latin pensum); e peso-pesar constitue un novelle familia independente de pensar.
Un caso legiermente differente es presentate per le familia de latin prehendere, prendere ‘to seize’. Le derivation prehensio, prensio ‘act of seizing’ es representate in le linguas de controlo per italian prension, espaniol prensión, portugese preensão, francese préhension, anglese prehension, que rende le prototypos prehension e prension. Le contrahite forma latin prensio ha producite un altere serie toto distachate del prime. Iste serie es representate per italian prigione, espaniol prisión, portugese prisão, francese e anglese prison. Phoneticamente omne iste variantes national ha in commun le perdita del latin n ante s e le cambiamento de e in i. Etiam semanticamente on percipe nulle connexion inter ‘prison’ e ‘act of seizing’. In plus le derivationes construite de prison, per exemplo, prisoner, to imprison e lor equivalentes romance ha un stricte relation solmente con lor immediate base e non del toto con le familia latin original de prehendere. Assi resulta un familia distachate prision, prisionero, imprisionar, etc.