UMI  Cezar Cherciu, Romania. Discurso al 15e Conferentia International de Interlingua.
Gdańsk, Polonia, martedi le 31 de julio 2001, durante le "Postmeridie Public".

Viste ubi iste conferentia esseva, io ha eligite presentar alicun evenimentos historic e cultural que ha ligate durante le seculos le poulos romanian e le polonese.

Io vos propone per consequente un viage in le tempore passate.

Nos non debe oblidar que hodie, quando on parla multo re globalisation, on debe cognoscer le optime possibile lo que nos connecte e lo que nos differe, proque isto exprime nostre originalitate national e cultural.

Le relation romaniano-polonese data desde multe seculos. Il habeva tractatos inter le paises romanian e le regno polonese anque desde le 14e seculo:

  • in 1387 on ha signate a Lemberg un tractato inter Moldavia e Polonia. Petru I, qui ha essite le prime rege de Moldavia, se recognosce le vassallo del rege de Polonia;
  • in 1389, on ha signate a Radom un tractato per le rege Mircea cel Batran del Valachia con le rege Wladislaw II del Polonia; iste tractato esseva un alliantia defensive contra Hungaria;
  • in 1422 Alexandru cel Bun del Moldavia ha adjutate Wladislaw Jagello a vincer le cavalleros del ordine teutonic a Malbork (Marienburg);
  • il habeva conflictos territorial inter Moldavia e Polonia que on ha decidite de resolver per un tractato signate in 1459; Stefan cel Mare, le rege del Moldavia, non habeva un altere soverano sin le rege del Polonia qui esseva obligate defender le;
  • in 1497 le rege Ioan Albert de Polonia ha initiate un campania in Moldavia que ha finite per un disastro (pro le poloneses) de Codrii Cosminului;
  • in 1499 esseva signate un tractato inter Stefan cel Mare e Ioan Albert de Polonia. Illes prendeva un ingagiamento de accordar se adjuta militar e diplomatic contra tote le inimicos;

In le 16e seculo on mantene elementos del tractatos previe que prevideva adjuta militar e diplomatic mutual, le pace e le amicitia inter le partes contractante.

Le relationes politic romaniano-polonese esseva completate per ric excambios cultural. Grigore Ureche, un grande historico romanian, ha frequentate le cursos de un schola polonese in Lvov; hic ille ha apprendite cognoscer le humanismo europee.

Miron Costin, un altere importante historico romanian, se ha establite in Polonia con su familia. Ille anque ha studiate a Lvov. Postea ille ha revenite in Moldavia ma ha remanite fidel al populo polonese e ha cultivate amicitia con alicun poloneses importante. "Le chronica polonese" es un obra importante de Miron Costin que offere al homines politic e de cultura informationes multo utile. Le autor presenta datas e argumentos ric que se refere al historia romanian e polonese. "Le historia in versos polonese re Moldavia e Valachia" es un poema scribite in 1684 post le assedio de Vienna quando le historico Miron Costin e plure nobiles moldave esseva recipite per le rege Jan Sobieski in su castello de Daszow. Miron Costin ha dedicate le poema a su protector, le rege de Polonia.

Durante le duo sequente seculos il habeva assatis numerose chronicas moldave e polonese que narrava re evenimentos plus o minus importante in le relationes romaniano-polonese.

Si on passa al tempore plus moderne, on non debe oblidar Frederic Chopin, le compositor e pianista polonese. Ille ha create musica pro piano solo e ha facite plure concertos. Le famose pianista habeva anque alicun studentes romanian. Carol Miculi, pianista e compositor romanian de Cernauti, qui ha devenite le studente de Frederic Chopin in 1844. Karl Filtsch de Sibiu, Romania, esseva le studente de Chopin e Liszt. Ille habeva su prime concerto public in 1841 a Vienna quando ille habeva solmente 10 annos; ille esseva considerate le plus meraviliose apparition in le dominio del musica. In le mesme anno (1841) Karl Filtsch ha interpretate a Sibiu le concerto nº 1 de Felix Mendelssohn-Bartholdy. Karl Filtsch ha morite a Venetia quando ille habeva solmente 15 annos.

In 1947 appareva a London le disco "Colombia" que comprehendeva le Sonata nº 3 de Frederic Chopin, interpretate per le grande pianista e compositor romanian Dinu Lipatti.

Alicun autores credeva que le poeta national de Romania, Mihai Eminescu (qui ha cambiate su nomine de Eminovici) esseva un parente del poetas polonese Ludwig Eminowicz e Roman Eminowicz.

On supponeva que illes esseva descendentes de Murad Eminowicz, commerciante armenian e cive del citate Lvov. Le prova es un manuscripto de 1646 que on pote trovar al bibliotheca. Alora, on pote dicer que Eminecu es...... armeniano si on crede le suppositiones de iste autores.

In julio 1919 on ha inaugurate le legation (un sorta de ambassada) a Varsovia. Le conte Alexandru Skrizinski esseva le delegato extraordinari e ministro plenipotente a Bucuresti.

In 1921 on ha signate a Bucuresti un alliantia defensive romaniano-polonese e un accordo militar.

In 1926 on ha accordate (per un tractato de garantia romaniano-polonese) de respectar e de mantener contra tote le aggressores externe, le integritate territorial e le independentia politic del duo paises.

In le mesme tempore on ha signate anque un arrangiamento technic (accordo militar que decideva le maniera de collaboration militar in le caso de un guerra in le est). Un elemento nove esseva le obligatorietate del adjuta militar.

In le mesme anno le poeta romanian Lucian Blaga ha devenite collaborator al legation romanian de Varsovia. Postea ille esseva proponite pro le premio Nobel de litteratura in 1934 e un de su obras esseva jocate a Lvov.

Le relationes diplomatic romaniano-polonese esseva interrumpite durante le Secunde Guerra Mundial.

In 1972 le solista romanian Doina Badea ha ganiate le grande premio al Festival International de Musica de Sopot (Polonia). Postea, plure interpretes romanian ha participate a iste festival.

In 1985 on ha realisate le film romanian "Le traino de auro", ubi es evocate un fragmento del Secunde Guerra Mundial quando le thesauro polonese ha essite transversate per Romania in absolute securitate e ha essite salvate in Anglaterra. Con iste occasion anque alicun dignitarios polonese esseva recipite in Romania, proque lor vita esseva in periculo in Polonia.

Ab 1990, Romania es in un periodo de importante cambios economic, cultural, politic, social etc. e collabora super toto con su vicinos traditional, inter le quales Polonia, pro applicar lor ideas del progresso, de democratia, de disveloppamento e civilisation.