Petyo Angelov, Bulgaria.
Discurso al 17-me Conferentia International de Interlingua.
Åsa, Svedia, lunedi le 18 de julio 2005, 19.00 horas.

Jam in Polonia, quatro annos retro, io me permitteva parlar de un application realistic de interlingua. Io non pote celar, mesmo hodie, mi pessimismo concernente le uso de interlingua como lingua commun del Union Europee. Pro poter considerar un tal proposition como verisimile, nos debe attender le federalisation del Union, quando le budget "linguistic" essera finalmente considerate bastante grande pro esser justificate. Iste momento es ancora lontan, specialmente sub le presidentia de Grande Britannia, cuje tradition conservative es troppo forte, e dunque nos deberea trovar altere dominios de application de interlingua.

Io me permitte nunc condivider con vos mi modeste experientia de iste duo annos, passate ab le previe conferentia in Bulgaria, concernente le application de interlingua in le dominios del electronica, del traduction belletristic e scientific e del tourismo. Quasi tote le activitates esseva effectuate in le conditiones de concurrentia libere con altere linguas e al plano commercial.

In Polonia io parlava plus concretemente del application de interlingua como nucleo con uso possibile in le traduction electronic multilingue. Tunc io ha supponite que un regulation plus stricte del plano syntactic e semantic es indispensabile pro un tal scopo. A iste opinion esseva objectate que le diversitate del tornos grammatical e lexical, influentiate per le linguas national del varie interlinguistas, es le ver valor de interlingua. Como linguista, io accepta isto volentemente; ma, quando io, con mi collegas del Facultate de Physica e del Facultate de Philologias Classic e Moderne del Universitate de Sofia, decideva facer un modello pro traduction electronic, alicun cambios esseva necessari.

Nos utilisava como nucleo textual le parolas in interlingua del grande Interlingua-English Dictionary, typate per Stefka Yoncheva in le periodo de preparation de un dictionario interlingua-bulgaro. (Io vole solmente mentionar, que le manuscripto de iste dictionario debe esser jam preste in octobre e, si un financiamento pote esser trovate, il es possibile imprimer lo in un tirage non troppo grande in novembre.) Plure parolas ha vaste nidos de significationes e synonymica, causate per lor developpamento in varie contextos in le linguas romanic, anglese e russe, que es le fonte principal quando on debe determinar le forma e le signification de un parola in interlingua. 

Iste vaste dominio de signification habeva su elementos tanto positive como negative. In prime loco, nos poteva "coperir" un large campo semantic que es quasi sufficiente pro reflecter le realitate a un nivello satis alte. Nonobstante isto, le manco de criterios social concernente le application de qualcunque parola menava a un traduction non multo bon, proque le uso mechanic del mesme radice non significava automaticamente le mesme senso. Per exemplo nos debeva limitar le application del parolas "capite" e "testa" in le processo de traduction inter le linguas romanic, proque illos ha evolvite ibi in manieras differente.

Nos besoniava anque un lingua con syntaxe plus o minus logic, simile al lingua artificial Babm (boabomu) de Fuishiki Okamoto. In iste contexto interlingua da bon opportunitates, si on non conta le regulas de formation de parolas que imita los del linguas natural, ma sin basar los sur un conscientia public de un vaste gruppo de homines. In nostre modello de traduction electronic le tempores del verbos, le systema del plural, illo del pronomines, del adjectivos etc. functionava ben quando le texto a traducer esseva de un lingua romance a un altere, e solmente si iste lingua non esseva le romaniano. Le conclusion de iste experimentos monstrava que interlingua al plano syntactic es plenmente capabile, mesmo in conditiones restricte, de jocar iste rolo de nucleo de traduction.

Le producto de iste experimento de traduction electronic es le systema de apprender linguas estranier, cuje nomine es Inductio Directa e que es applicate jam plus de duo annos in le labor del schola private "Clavis". Isto es un maniera de apprender linguas evitante le formation de vocabulario passive in le processo de education, basate sur le creation per le studente de un texto, sub le conducta del professor. Isto significa que on non usa textos jam preste in le lingua que on apprende, ma on da al studente le modellos grammatical e le parolas e postea on le incoragia a componer phrases. 

Le elaboration de materiales pro cata lingua es un processo longe e penose, specialmente a condition que le studentes non es solmente bulgaros, ma le plus sovente estranieros. Il es physicamente impossibile preparar in breve tempore, sovente un septimana o dece dies, lectiones de anglese pro italianos o de russo pro grecos, sin utilisar un modello que, in nostre caso, es scribite in interlingua e dunque relativemente facile a adaptar pro cata usator, mesmo si un non-specialista debe facer iste adaptation.

Un secunde direction que io experientiava in le application de interlingua es le traduction de textos belletristic e scientific. Gratias al relation con le editor italian Giovani Campisi e su casa de edition "Universum" plus de vinti libros esseva traducite in interlingua. Isto esseva projectos litterari de valor super toto regional – collectiones de poesia, contos, critica litterari. Iste traductiones esseva effctuate al plano commercial e, secundo le information que io ha, con un certe successo. In le mesme conditiones io habeva scribite anque alicun recensiones de libros, dece o un poco plus, ma pro le plus grande parte io non ha ancora un information certe si illos ha essite publicate sub le forma promittite o non.

Un altere plano ha incontrate difficultates jam in su phase final, lo que suggere que in un momento posterior su effectuation pote esser possibile. Post le traduction del libros de Harry Potter de J. K. Rowling in linguas exotic como greco ancian e latino, un traduction in interlingua del prime parte esseva suggerite per me al plenipotentiarios del edition bulgare. Un vive interesse esseva monstrate e un traduction-exemplo de dece paginas esseva effectuate, ma on ha sublineate que un tal projecto pote haber un valor commercial unicamente si on labora al nivello international, a causa del stagnation total del mercato bulgare de libros, e specialmente de libros scribite in linguas altere que bulgaro e anglese.

Ma le campo le plus fructuose pro textos in interlingua remane le campo del publicationes e discursos scientific. Tres del areales principal ubi interlingua esseva applicate in le ultime annos: le Universitate de Sofia, le Nove Universitate Bulgare e le diverse activitates academic foras iste institutiones.

In le universitates e le conferentias international que illos organisa io presentava sovente summarios de mi articulos e disursos in interlingua. Naturalmente, un explication esseva semper necessari, ma tote iste curte textos esseva acceptate al mesme conditiones que le summarios in altere grande linguas europee. Un summario plus longe esseva adjungite a mi these de magistro in le Nove Universitate Bulgare. Articulos in interlingua theoricamente es acceptate per le plus grande revistas scientific, ma ibi existe le problema practic del redaction, proque un redactor competente debe leger e recenser le texto, lo que es difficile a obtener a causa del absentia de tal professionalistas o mesmo de personas academic interessate foras nostre parve communitate.

Le anno passate le equipa bulgare que es presente in iste conferentia organisava un seminario scientific, sub le nomine "Humanitaria", in le mesme centro conferential que vos jam cognosce ab le previe conferentia in le village de Slivek, vicin al citate de Lovech. Ibi, io crede, interlingua esseva implementate con un certe successo: illo esseva proclamate lingua official del activitate, insimul con le anglese e le bulgaro, e gratias a Alberto Mardegan, qui ha presentate su discurso in interlingua con traduction simultanee in anglese de mi parte, isto ha devenite un practica vive. Iste discurso eveliava le interesse de multe participantes qui non habeva ancora audite de interlingua; iste personas esseva professores de linguas in varie universitates del Peninsula Balkanic e nos ha date plure explicationes concernente nostre grande projecto international.

Al fin, nos sovente face commentarios del utilitate de interlingua in le dominio del tourismo. Hic il habeva in mi practica evenimentos tanto positive como negative, que io volerea mentionar in breve.

Il es ver que interlingua, super toto in locos ubi le specialisation del guidas touristic non es strictemente necessari o es practicamente impossibile – le plus grande parte de vos memora per exemplo le situation in Lovech – esserea un bon reimplaciamento del linguas national si on debe laborar con touristas qui parla italiano, espaniol, portugese o mesmo francese, benque con le ultime il habera certe difficultates de comprehension. Ma isto es plus tosto un position theoretic: in Bulgaria, ubi le mercato touristic es sub qualque forma quasi totalmente distribuite, on non vole investir ressources, tanto minimal quanto illos pote esser, pro utilisar interlingua, e isto es determinate per un ration multo simple: il non ha demanda de interlingua al mercato. Le tourismo es un commercio responsive, dunque que responde al besonios, ma illo difficilemente pote proponer initiativas, super tosto initiativas linguistic.

Plus tosto iste anno, in maio, io habeva le placer de visitar le Statos Unite de America, plus concretemente California. Como vos sape, in le statos de sud le lingua le plus parlate del population es le espaniol. Isto es ibi, in un vaste region de San Diego, presso le frontiera con Mexico, a Los Angeles, duo cento kilometros al nord, que io experimentava de parlar interlingua in varie situationes – in familia, al restaurante, durante negotiationes corporative, al mercato, e le resultato esseva un interesse crescente que nos omnes experientia quando on nos comprende ma on non pote definir qual lingua nos parla.

In conclusion, io vole resumer mi vistas, determinate per iste applicationes de interlingua a un mercato libere, in concurrentia con altere linguas, national o artificial. Io crede que nos es troppo influentiate per le regulation in omne dominios del vita social, specialmente illo que on vide in le Union Europee. Io crede que interlingua ha su loco, ma illo debe esser proponite de maniera dulce, impalpabile, illo debe ganiar respecto in un maniera natural. Le imposition de diverse linguas international – ab le babyloniano cuneiforme in le secunde millennio ante Christo usque al anglese in nostre tempore – seque semper un modello de divulgation natural que, io opina, nos debe analysar e utilisar.

Gratias pro vostre attention.