Le Republica Tchec

Jiří Kubínek, Tchechia
le 23e conferentia international de interlingua.
Praga, Tchechia, lunedi le 23 de septembre 2019, 16.00 horas.

Le Republica Tchec es le stato que se trova geographicamente in le centro de Europa. Illo ha 78.886 km2 e 10,6 milliones de habitantes. Su nomine currentemente usate es le Tchechia e comprende 3 paises historic – le Bohemia, le Moravia e un sexte parte de Silesia.

CONDITIONES NATURAL

In le era primari (le paleozoico), 800 – 350 milliones de annos retro, le plicatura hercynian creava alte montanias (p. ex. Le Massivo Central in Francia). Le erosion abassava le altitude del montes de 1 500 metros. Le plus alte montania de Tchechia ha hodie 1603 m. Le frontieras son create naturalmente per le catenas de montanias. Isto es le ration proque illos remaneva non cambiate le ultime millennio. 67 % del territorio ha le altitude inter 115 e 499 m, 32 % inter 500 e 1000 m, solo 1% es plus que 1000 metros super le nivello del Mediterraneo. Le altitude in media es 430 m.

Le riviera Vltava (in germano Moldau, 433 km) flue a traverso del Bohemia central. Illo es cognoscite gratias al compositor Smetana de su cyclo „Mi patria“. Le Vltava se jecta al Elbe (370 km de longor in Bohemia) e illo se jecta a in le Mar del Nord (imbuccatura Hamburg). Le riviera principal del Moravia es le Morava que se jecta al Danubio, le Oder se jecta a in le Mar Baltic. In Moravia il ha un puncto (indicate per un monumento symbolic) ab le qual le rivieras se divide in tres directiones e cuje aquas fini in tres mares – del Nord, Baltic e Nigre. Le Tchechia es assi appellate „le tecto del Europa central".

Le climate es moderate, le transition inter le climate oceanic e continental, ma le temperaturas son le plus influentiate per le altitude e le relievo del terreno. In media le temperatura annual es inter 5,5 °C e 9,0 °C. Pro le pais es typic le cambiamento de quatro saisones: primavera – estate – autumno – hiberno. Le plus frigide es januario (- 0,5 °C), le plus calide es julio (+ 19,5 °C). Le centro de Praga es le loco le plus calide. Le records del temperatura, mesurate desde 1775, son: - 42,2 °C (1929) e +40,4 °C (2012). Le cambiamento del climate mundial es visibile anque in iste pais – crescimento de temperaturas e diminuation de pluvias. Le pais tchec es menaciate per un del plus grande problemas del humanitate – le siccitate. Le plus pluviose es le estate, le minus precipitationes il ha durante le hiberno. Le localitate le minus pluviose es Libedice con 410 mm per anno, le maximo es 1.705 mm in le municipalitate Bílý Potok (Weissbach).

Le flora conta 2,5 milles species de plantas presente naturalmente e in plus un mille de species importate involuntarimente. Un tertie parte del territorio es coperte per forestes (inclusive clarieras e arboriculturas). 2/3 del arbores son le coniferos, 1/3 son le arbores foliate. Originalmente iste relation esseva inverse. Desde le 18e seculo on plantava le monoculuras del picea pro le scopo industrial. Le piceas son menaciate per le siccitate e le coleoptero Ips typographus que es capace destruer grande areas. Le calamitates de Ips representa un grande problema.

Le fauna

Le plus obvie animales salvage son le lepore, le lutra e le martara. In le forestes e le pratos il ha multe porcos salvage e capreolos (ambes actualmente supermultiplicate e faciente damnos), un poco minus de damos e cervos. Del aves son le plus numerose le faisanes, le perdices, le anates e le anseres. Il ha anque le ciconias, le hairones, le cygnos e le aves de preda – mesmo le aquilas. Il ha anque le animales feroce que son strictemente protegite – le lupos, le ursos, le lynces e le cattos salvage.

HISTORIA

1 750 000 annos retro – le prime tracia del Homo (erectus) – „industria de petra“.
29 – 25 000 a.Chr. – le ceramica le plus vetule del mundo, appellate Venus de Vestonice, create per le „chassatores de mammutes“ (homine cromagnon).
5 000 – 4500 a.Chr. – le expansion neolithic apporta le agricultura a Europa Central.
1 300 – 1 050 a.Chr. - le cultura de Knovíz es un exemplo del gente agricole prosperose con le densitate de population que esseva attingite de novo usque in le era moderne.
800 – 450 a.Chr. – le cultura de Hallstatt, proto-celtic, le centro in le Austria septentrional, le Bohemia occidental e Bavaria oriental, etate de ferro.
450 – prime seculo a.Chr. – cultura de La Tene, „etate de aure“ del celtos (Herodotos: Keltoi, pais - hé Keltiké), qui esseva un communitate unite per un cultura, inclusive linguas celtic – un ramo de linguas indo-europee.
9 a.Chr. – 18 p.Chr. – „Imperio de Marobud“ del tribo germanic Marcomanes. Le prime rege super le territorio del Bohemia. Le germanos dominava le pais usque le arrivata del tribos slave, in le sexte seculo, durante le grande migration de populos.
626 – 661 - „Imperio de Samo“ – le union supertribal sub le guida del mercator franc, qui batteva le Avares, e le rege franc Dagobert (631- le battalia de Wogastisburg).
833 – 906 – „Imperio de Grande Moravia“ esseva le prime stato slave in le historia. Le centro esseva in Moravia e Slovachia meridional e Hungaria septentrional. Verso le fin del none seculo le poter de Moravia expandeva a Bohemia, Lusacia, Parve Polonia e Hungaria, i.e. le tribos slave que luctava contra le francos. In 683 le G.M. esseva christianisate per le sanctos Cyrillo e Methodio e in 906/7 dispareva sub le attaccos del hungaros (Magyar).
ca. 873 – le maritage del principe Borivoj I, prime del dynastia de Premysl historicamente verificate, con (sancte) Ludmila, apportava al dynastia le grande teritorio in le Bohemia central e le rolo del unificator del tribos tchec.
ca. 883 – le baptismo de Borivoj e Ludmila in le Grande Moravia per su episcopo sancte Methodo.
ante 890 – Borivoj fundava le castello forte de Praga, depost sempre le capital del pais que es le situation comparabile solmente con Paris.
925 – 935 - le regno del principe Václav (Venceslao) qui pagava le „tributo del pace“ al rege del Imperio Franc del Est (Heinrich der Vogler). Le tchecos esseva sempre dependente a Germania e, con pausas, illes son de facto dependente usque hodie. Assassinate per su fratre Boleslav, le martyro christian ben tosto deveniva le sancte patron del pais tchec. Le die de su morte - le 28 de septembre (le die de Sancte Venceslao) on celebra le Die del Stato Tchec./p>
955 – le batalia super le riviera Lech (presso de Augsburg), un de plus importante del medievo primitive, ubi le germanos con adjuta de tchecos batteva definitivemente le hungaros qui finiva lor invasiones in Europa.
935 – 967 – Boleslav I (fratre de Sancte Venceslao) confirmava le subordination al imperator germanic, batteva le hungaros e liberava Moravia, acquireva le Basse Silesia e Cracovia, su filia Dobrava, maritate con le principe polonese, apportava le christianismo a Polonia e assi illa contribueva al fundation del stato polonese.
967 – 999 - Boleslav II extendeva su potentia usque le Galicia oriental (Russia rubie).
973 – le prime episcopato e monasterio (pro feminas) subordinate al archiepscopato de Magontiaca (Mainz).
995 – le extermination del dynastia tchec de Slavnikides – unification definitive del nation.
1002 – post le occupation de Praga per le futur rege de Polonia (Boleslas le Brave) Bohemia deveni un parte del Sancte Imperio Roman, ben tosto sequite per Moravia, e remane usque a su fin in 1806.
1158 – le prince Vladislav II deveni le rege tchec.
1198 – 1230 - le prime rege hereditari tchec Premysl Otakar I. Post 25 annos de luctas, quando ille ha cinque vices cambiate alliantias, ille obteneva in 1212 „Le bulla auree de Sicilia“ – confirmation del derectos del regno tchec. Invitation de colones germanic del Germania e Austria. Consolidation del stato.
1253 -1278 – „le rege de ferro e auro“ Premysl Otokar II, cuje poter attingeva usque al Adriatico, esseva battite e occidite al battalia de Durnkrutt (le Campo de Moravia) le 26 de augusto 1278 per Rudolpho de Habsburg.
1300 – Venceslao II accepta le corona regal de Polonia.
1301 – Venceslao II acquire le corona de Hungaria pro su filio. Le poter economic e politic de Premyslides culmina.
1306 – extinction del dynastia de Premyslides per le assassinato de Venceslao III.
1310 – le arrivata del dynastia de luxemburgeses super le throno tchec. Johan le Cec se maritava con Elisa de Premyslides, famose caballero e bon diplomate expandeva le „Paises del corona Tchec“ al Nord, moriva in le battalia de Crécy le 26 de augusto 1346, none anno del Guerra de Cento Annos.
1346 – 1378 - le filio del precedente, Carolo IV, rege tchec e imperator del Sancte Imperio Roman, installava le periodo le plus gloriose del historia tchec. Praga esseva le centro politic e cultural del Imperio.
1415 – le predicator Maestro Jan (Johan) Hus comburite vivente como heretico durante le Concilio de Constantia.
1420 – 1434 - le partisanos de Johan Hus - le hussitas – resisteva a cinque cruciatas. Durante iste guerra de religion le majoritate del populo deveniva hussitas „heretic“. Finalmente le hussitas moderate batteva le hussitas radical, ma le fide remaneva.
1453 – 1471 – Georgio de Podebrady appellate le „rege del duple populo“, le sol rege tchec proveniente de nobilitate. Le pais considerate como heretic habeva difficultates con le papa, ecclesia catholic e su vicinos, le plus con le melior rege hungare Mathias Corvinus.
1471 – 1516 – le rege del dynastia lithuan-polonese Vladislav II qui esseva anque le rege de Hungaria, de facto le nobilitate regnava e robatores de omne typos habeva le „etate auree“.
1526 – le anno crucial pro le destino de Europa Central. Le 29 de augusto le rege Ludovico de Jagellon perdeva le battalia de Mohácz al sud del Hungaria e moriva in in le lucta.
1526 – 1564 – le prime rege del dynastia de Habsburg - Ferdinando I, fratre de Carolo Quinto, maritate con Anna de Jagellon. Hic comencia le Monarchia habsburgese in Europa Central. Illo persistera usque al fin del Prime Guerra Mundial in 1918.
1573 – 1612 – Rudolpho II de Habsburgo, originari del conjunction de habsburgeses austriac e espaniol, faceva Praga le capital del Imperio Roman. In su corte artistas e scientistas (como le astronomos Tycho Brahe e Johannes Kepler) esseva presente, creante un importate centro intellectual de Europa. Le rege del tchecos, hungaros e croatos.
1609 – publication del „Epistola de Rudolpho“, stipulante le libertate de religiones, registrate como un lege. In le paises tchec il habeva 85 pro cento del population non-catholic. Nemo, ni le paisanos, fortiate al catholicismo.
1618 – le (ja 3e) Defenestration de Praga initiava le guerra contra le habsburgeses, fervente catholicos, e se cambiava in le Guerra de 30 Annos. Isto esseva le conflicto le plus terribile ante le Prime Guerra Mundial que diminueva le population in le paises toccate al minus de 1/3 (p. ex. Bohemia).
8.11.1620 – le coalition habsburgese ganiava le battalia decisive del Montania Blanc (Bílá Hora), le rebellos non-catholic punite – confiscation de lor possessiones, expulsion, execution de 27 „seniores tchec“. Sequeva le recatholisation fortiate del paises tchec que esseva percipite como le „epoca tenebre“.Le trauma de Montania Blanc persiste usque ora.
1627 – le „Regime del pais renovellate“. Dominantia del habsburgeses quasi total.
1648 – le Pace de Westfalia – post multe conferentias in duo citates german le conclusion del pace e division del paises inter catholicos e non-catholicos. Le modello pro le balancia politic in Europa, secundo H. Kissinger usque hodie. Le ultime.
1740 -1780 – Maria Theresia defendeva le heritage habsburgese, con excepto de Silesia, de ubi le industria esseva transferite a Bohemia e Moravia. Le schola pro omne infantes deveni obligatori. Le soverano (e matre de 16 infantes) excellente.
1780 – 1790 – Joseph II – le „despota illuminate“ – effectuava multe reformas, p. ex. abolition del servage, tolerantia de religiones, liberation del judeos (partial), le germano como le lingua administrative.
1805 – Franco I perdeva le battalia de Austerlitz contra Napoleon.
1815 - le Congresso de Vienna – le nove organisation del Europa.
1848 – le “primavera del nationes“ – multe revolutiones in citates europee.
1867 – nascentia del Monarchia Austria-Hungaria. Le tchecos obteneva nihil, ma esseva le plus prosperose gratias a lor industria.
19e seculo – le „renascentia national tchec“ – grammatica, dictionario, theatro national, periodicos, partitos politic.
1918 – post le Grande Guerra le nascentia del nove statos – Tchecoslovachia, Polonia, Rumania e Yugoslavia.
28.10.1918 – 30.9.1938 – le Prime Republica Tchecoslovac (con Ruthenia Subcarpatic) esseva libere, democratic e prosperose. Illo se rangiava inter 10 statos le plus developpate e remaneva le sol stato democratic in Europa Central.
30.9.1938 – „le Accordo de München“ sequente le qual le tchecos debeva ceder le Sudetes – regiones del frontiera (1/3 del territorio) al Germania de Hitler.
14.3.1939 – le slovacos creava le „Stato slovac“ com le regime clero-fascistic collaborante con le Tertie Reich.
15.3.1939 – 9.5.1945 – le „Protectorato Bohemia e Moravia“. Finalmente liberate per le armeas sovietic e american.
25.2.1948 – le colpo de stato communistic, le „dictatura del proletariato“ installate.
1968 – le „primavera pragense“ – le tentativa del reforma del communismo supprimite per le armeas del Pacto de Varsovia, le occupation russe durava 21 annos.
17.11.1989 – le „Revolution de Villuto“ menava al cambiamento del regime.
1.1.1993 – le „Divorcio de Villuto“ menava al Republica Tchec e Republica Slovac. Un bon exemplo como crear nove statos sin le guerra civil. Le tchecos e slovacos resta le melior amicos.

AGRICULTURA

Agricultura in Tchechia es developpate, moderne. Le medietate del terras es agricole, 37,4% es terras arabile. Infortunatemente cata die 15–25 hectares dispare.

On cultiva in particular cereales (60%) – super toto le tritico e le hordeo, un poco le secale, le avena e le mais pro le grano. Le plantas oleaginose: le colza. Le plantas sarculate: le beta de sucro e le patatas. Le plantas leguminose: le piso, le lenticula e le phaseolo. Le plantas de forrage: le lucerna e le trifolio. Plantas special: le lupulo, le papavere e le lino.

Le production animal consiste in le elevation del porcos, boves, volatile, oves, capras, pisces, apes.

5 problemas del agricultura tchec le plus grave:

1) Mancamento del solo agricole a causa de su diminution, speculation financiari, le proprietate del solo – 4 000 000 hectares es possedite per 1,8 milliones de possessores, 92% de agricultores travalia super le terras in location.
2) Le siccitate cresce. Le protection – adder in le solo (complexo bio-organo-mineral) le massa organic, creation del stagnos.
3) Le precio de productos agricole comprate del agricultores diminue o stagna, malgrado que le precio de illos in magazines augmenta. Le technologia del cultivation es de plus in plus car.
4) Le subventiones ab le Commission Europee (CE) significa 65% dependentia tchec e 90% slovac. Le CE vole subventionar minus, post 2020, le grande agricultores. Le subventiones national al West causa que lor productos agricole son minus car – notabilemente le carne. Le tchecos non son plus autosufficiente.
5) Le diminution del numero de agricultores. On estima que in le proxime 10 annos 1/3 de agricultores quitara lor solos. 2,5 milliones personas habita in le campania, ma nemo nove vole travaliar in agricultura. On vide le solution in le nove technologias e le 4e revolution industrial.

LE INDUSTRIA TCHEC

Historia del industria

1415 – le prime vitreria
1595 – sub le imperator Rudolpho II – fundation del prime alte forno (al Corte del Rege)
1740 – 1790 – le prime manufacturas, notabilemente textile
1787 – prime raffineria de sucro (de canna)
1812 – prime fabricas a sucro de beta in Tchechia
1840 – prime cubo de sucro in le mundo (Dacice in Moravia per Jakub Rad)
19e seculo – sucrerias (production del sucro de beta e canna) e fabricas a texito (lana e coton) – fundamento pro le technologias industrial tchec, verieras e fabricas de porcellanas
1803 – prime machina a vapor – le symbolo del 1e revolution industrial, nove brancas del industria, p. ex fabricas de papiro
1854 – prime fabrica de vitro technic (Cavalier) – le prime in Europa
Comenciamentos del constructiones mechanic tchec – le branca industrial (usque hodie) le plus importante
1821 – 1e fabrica de constructiones mechanic (Šlapanice u Brna)
1842 – Pilsner Urquell – ora le bira del typo „pils“ es le plus obvie in le mundo
Le etate electric e automobile
1880 – prime luce electric in le fabrica (SUA)
1888 – le prime luce electric de fabrica in Bohemia (Jindrichuv Hradec), le posta, banca, transporto ferroviari
1897 – prime automobile con le motor a combustion „President“
1900 – Constructiones mechanic, „Škoda“ es le plus grande firma in Austria-Hungaria, le production del armas e ammunition
1905 – Laurin e Klement comencia producer automobiles – hodie „Škoda auto“ es le plus importante interprisa in Tchechia
Le culmine del industria tchec
1929 – multe exportation, ma le dependentia del paises estranier menava al crise (1931-33)
1938 – secundo le producto national brute per habitante Tchecoslovachia es le 7e pais le plus ric in le mundo
1939 - 1945 – sub le protectorato le production del Škoda - 30% de armas in Reich
Post le guerra le orientation al Est
Domina le industria pesante, Tchechia rangia inter le paises subdeveloppate, ma remane le plus developpate del Bloco Sovietic
Le industria tchec actual
83% del industria es exportate al Union Europee, hodie 2% del population travalia in agricultura, 38% in industria – le pais europee le plus industrialisate, 60% in servicios

POPULATION

Inter le guerras le population le plus heterogene in Europa, post le guerra le plus homogene.