Interlingua 2001: Homage a un femina extraordinari

DOCUMENTATION

Toma Macovei, professor ab Romania e active autor de litteratura anecdotic, bibliographic e lexicographic, ha compilate iste articulo secundo le preciose obras del historia del lingua international, de Ric Berger, Suissa.
Publicate in Panorama in Interlingua, © 1991

In 1950 decedeva a New York un femina generose, de energia insolite, qui, benque malade per consequentia de un accidente evenite in juventute, consecrava su vita al realisation de un obra philanthropic de necessitate e de valor inestimabile.

Alice, devenite Morris post un maritage con un diplomatico qui, durante quatro annos, esseva le ambassator del Statos Unite in Bruxelles, pertineva al familia Vanderbilt, del qual un de su ancestres esseva le rege del ferrovias american. Multo ric e mesmo milliardario, le familia Vanderbilt esseva cognoscite per su spirito interprendente e le perseverantia in affaires, qualitates hereditate anque per Alice Morris.

Remanite con un sanitate precari post le accidente jam mentionate, iste magnanime femina passava le plus grande parte de su vita extendite super un sofa, similemente como le celebre invalide compositor american de musicals Cole Porter creava su meraviliose melodias a un piano specialmente construite que ille poteva jocar mesmo jacente a lecto.

Brochure in un clinica la faceva enthusiasta

Un felice occurrentia pro le humanitate ha permittite que, durante un sojorno in un clinica, Alice legeva un brochure super Esperanto que faceva nascer in illa un grande interesse, pois le enthusiasmo pro le idea de un lingua auxiliar destinate a facilitar le comprension inter diverse populos.

Un amico del familia, le dr. Frederick Gardner Cottrell, interessate anque ille in iste problema, consiliava Alice Morris de utilisar su ricchessa pro le realisation de un grandiose obra humanitari, illo de fundar un vaste association cuje scopo esseva de resolver scientificamente le problema tanto vaste e complexe del lingua auxiliar pro le relationes international, facente appello al collaboration del linguistas e scientistas ab tote le mundo.

Se constitueva assi in 1924 le plus competente autoritate scientific del interlinguistica, le "International Association pro le Lingua Auxiliar" (IALA), un del plus grande interprisas del 20-me seculo, cuje activitate considerabile se extendeva sur plus de un quarto de seculo. Alice Morris esseva le secretaria general de isto e presidente del Division de Recercas, nam IALA habeva plure divisiones.

Bon connexiones a fundationes e diplomatia

Dotate de un vive intelligentia, de un grande capacitate de labor e de un potentia de persuasion irresistibile, Alice Morris negligeva nihil pro portar a bon termino iste vaste interprisa, in le qual le rivalitates, le diffidentias e le resistentias non mancava.

Illa successava interessar a su obra le associationes philanthropic tanto potente in le Statos Unite como le Carnegie Corporation, Rockefeller Foundation, e multe alteres, le quales acceptava financiar, al minus durante alcun tempore, le recercas necessari al establimento de un lingua auxiliar tanto perfectionate quanto possibile.

Inter tote iste collaboratores ingagiate temporarimente, Alice Morris remaneva le animatrice de tote le interprisa, su connexion permanente e su principal patronessa, tanto que, le 12 de april 1925 le Departimento de Stato, dirigite alora per Kellog, delivrava a illa un littera de introduction presso tote le ambassadas american pro recommendar les de adjutar la in le sollicitationes, inquestas etc. que illa vadeva interprender in le mundo a fin de interessar le governamentos al problemas studiate per IALA.

Il es impossibile mesmo de resumer hic tote le reuniones, conferentias e consultationes que Alice Morris organisava de 1925 a 1933. Etiam gratias a su sollicitationes le Congresso international del Linguistas, reunite a Geneva in 1931, consecrava duo sessiones al problema del lingua auxiliar. Post longe consultationes con le autores o lor representantes del cinque linguas auxiliari propagate alora, le congresso procedeva a "un sorta de rehabilitation solemne" del linguas artificial e remitteva a IALA de sequer le recercas que illo ha comenciate e de extender los in tote le directiones possibile.

Le lingua in le linguas - pro 60.000 dollars

Le recercas se persequeva usque le guerra sur un vaste scala e illos costava cata anno circa 60.000 dollares, providite per le fundation mentionate e super toto per Alice Morris.

In 1936, ancora per le initiativa del Alice Morris, cuje activitate esseva semper infatigabile, le Congresso del Linguistas de Copenhagen se occupava de novo del question.

Post un longe examination minutiose de omne le solutiones possibile (le adoption de un lingua national e de un lingua artificial existente) verso 1937 le recercas de IALA arrivava al conclusion que un lingua elaborate scientifica- e impartialmente debe esser toto simplemente extrahite del linguas natural. In le linguas europee il ha plus de 10.000 parolas jam internationalisate. Proque cercar un altere cosa?

Alora comenciava un labor gigantesc. In le sequente 12 annos, omne iste parolas jam internationalisate del principal linguas europee esseva extrahite per un equipa de philologos dirigite per le dr. Alexander Gode de New York.

In le momento del dimission de André Martinet, il pareva que le labores de IALA habeva arrivate a un impasse quasi mortal. A causa de tante tergiversationes, le membros del equipa de recercas esseva non plus multo motivate, discoragiate, e illes non habeva plus fide in le successo de iste interprisa gigantesc. Ma le decision e le energia exceptional del nove director vinceva omne hesitationes e conduceva a un fin quasi imprevisibile alora. Totevia, in le ultime momento del labores interveniva un occurrentia del toto impreviste, apte a paralysar tote le enorme sacrificios facite usque alora. Regrettabilemente, quando toto era preste apud IALA pro le publication del lingua, Alice Morris, quando illa se sentiva proxime al fin de su dies, se habeva convertite al catholicismo sin lassar le medios necessari pro iste publication. Su effortio de 25 annos, tamen, con un sanitate fragile, non ha essite inutile, gratias al ultime realisator del scopo de su vita, le doctor A. Gode.

Libere manos al scientistas

Un merito ancora plus extraordinari de Alice Morris, le animatrice e principal patronessa de IALA, es ille de haber lassate tote le libertate al scientistas de render definite le vocabulario sur le base neutre de complete naturalitate. Benque usque su ultime momentos illa restava de corde un esperantista, nunquam illa cercava per pressiones o favoritismo a influentiar le linguistas qui laborava pro IALA. Semper illa pagava le functionarios de iste association e incoragiava les al continuation de lor difficile labor, benque le recercas conduceva les verso le naturalitate de plus in plus complete, durante que illa, personalmente, prefereva le semi-artificialitate de Esperanto.

Le publication in 1951 del "Interlingua-English Dictionary" (IED) e del "Interlingua Grammar" (IG), preparate parallelamente per Alexander Gode e Hugh E. Blair, poneva fin al longe e fructuose activitate de IALA.

Nos es in toto consciente nunc que, si Alice Morris habeva sacrificate doctor Gode, lassante mano libere a André Martinet, le forma final del lingua de IALA haberea essite substantialmente differente (5%, dice Martinet), ma que haberea occurrite postea? Esque André Martinet haberea facite, sin capital e sin salario, le labor gigantesc, incessante, e successose que doctor Gode assumeva in 10 annos?

Per un absurde ironia del sorte, Alice Morris decedeva un anno ante le publication del obra de su vita, como Moses, le plus grande personage del Antique Testamento, illa non habeva que intervidite le obra soniate, sin poter palpar lo. Que illa tamen reposa in pace! Su memoria sera glorificate semper per le grande multitude del beneficiarios de iste obra fundamental, non solmente pro Interlingua, sed etiam per le integre scientia e cultura. Le interlinguistas nunquam oblidara que le realisation de lor meraviliose lingua es debite, inter alteros, al energia de un femina extraordinari e al equalmente extraordinari collaborator e realisator, doctor Alexander Gode.