Nos presenta Interlingua (cont.)

UMI  Le reforma de Esperanto. – Post isto il non es surprendente que tosto post le publication del lingua propositiones de reformas surgeva in massa. Istos pote esser dividite in tres gruppos. Un parte de illos voleva eliminar le errores immanente del lingua, un altere parte haberea volite approximar al linguas natural, isto es moderar le arbitrarietate del selection del vocabulos e eliminar le tractos archaic del grammatica, al fin le tertie parte desirava cambiar alicun elementos arbitrari del lingua a altere elementos arbitrari.

Ja un inspection superficial del propositiones de reforma pote resultar in conclusiones interessante. Nos debe tirar le inseniamento que omne selection arbitrari es subjective contra que quicunque pote preferer qualcunque altere selection arbitrari sympathic pro ille. Nos pote attinger un solution satisfactori solmente si nos deduce tote le elementos del lingua ab principios objective con processos objective.

Super le base del propositiones arrivate Zamenhof mesme elaborava un version meliorate de Esperanto que ille publicava in 1894. In isto ille proponeva le elimination del litteras diacritic (admittente que previemente ille non pensava del toto al punctos de vista typographic), le abolition del accusativo (cuje uso correcte se provava multo difficile pro le majoritate del personas con linguas materne europee moderne e le declination es, del resto, in opposition con le spirito del lingua), le cambiamento del signo del plural, le cessation del concordantia del attributo e del substantivo qualificate (in loco del expression belaj birdoj ille proponeva bela birdi) etc.

Zamenhof mitteva a votos su plano ma su adherentes lo rejectava in le proportion de 157 – 107. Iste evento infelice presagiva le triste developpamentos ulterior: illo indicava que le campo del partisanos del lingua auxiliar international tosto o tarde finderea.

Ido e su companiones. – In 1907 de Beaufront publicava le version reformate de Esperanto (que, del resto, era in realitate non su obra ma le de Couturat, le famose matemathico e philosopho). Le lingua obteneva le nomine Ido.

Iste nomine mesme es un parola de Esperanto, su significato es "descendente" (a saper le descendente de Esperanto) e le idistas semper professava que lor lingua proveni ab Esperanto. Assi super le pagina de titulo del organo official del movimento idista, Progreso, anque hodie isto sta: Ido – Esperanto reformita.

Que es le differentia inter Ido e Esperanto? Ante toto illo realisa le modificationes que in 1894 Zamenhof proponeva ma que su adherentes rejectava. Assi inter alteres illo aboli le litteras con signos diacritic, approxima le orthographia a le del grande linguas europee, simplifica le morphologia. In plus, illo elimina le errores logic de Esperanto. Quanto al vocabulario, illo abandona le parolas arbitrariemente create, affina le systema del derivation de vocabulos e un pauco diminue le character sabir del radices. Il es ver, in vice, que a vices illo distorque vocabulos plus tosto que Esperanto (pro exemplo "scientia" in Esperanto es scienco, in Ido cienco). Nonobstante, ultra tote su limites Ido approxima plus tosto le norma ideal que Esperanto. Obviemente isto resultava in que le strato le plus erudite del esperantistas (inter illes pro exemplo le chimico con premio de Nobel, Wilhelm Ostwald) prendeva le parte de Ido. Ma post que iste strato era le minoritate e lor conducta le plus sobrie non attingeva tal successos spectacular como le fanatismo del massas esperantista (naturalmente, iste "massa" consisteva de al plus alicun dece milles personas), lor effecto remaneva limitate. Le victoria de Esperanto super Ido era le victoria del quantitate super le qualitate. Certemente, Ido es un del quattro linguas auxiliar international que anque hodie ha un organisation, mesmo si le minor.

Plus tarde on elaborava numerose versiones modificate de Esperanto – le si-nominate esperantidas e ididas – ma istos remaneva in le stadio de planos. Inter illos il ha un sol que nos debe mentionar: Esperanto II del famose linguista suisse, René de Saussure.

Le initiativas naturalista. – Durante que le attention del majoritate del interessatos del lingua auxiliar international se dirigeva verso le linguas schematic de plus in plus cresceva le numero del aspirationes le quales cercava le solution in un altere direction.

Ja al fin del dece-none seculo Liptay e Lott formulava clarmente le idea que "il non es necesse inventar le lingua international. Iste lingua existe! On debe solmente colliger e ordinar su parolas".

Nos ja mentionava Volapük e le Academia de Volapük. In le tempore del declino rapide del lingua le Academia era conducite per Rosenberger. Ille tosto recognosceva le valor del idea basic de Liptay e ille transformava le Academia al centro efficace del experimentation con illo. Le resultatos publicate in 1902 deveniva cognoscite sub le nomine Idiom Neutral, e le nomine del Academia deveniva Academia de Idiom Neutral. – Un contemporaneo de Rosenberger era Molenaar cuje labor se basava super le mesme ideas basic como les de Rosenberger. Ille proponeva un systema nominate Unial.

Le grande mathematico italian Peano approximava le question ab un altere direction. Su puncto de partita era que le lingua del civilisation es le latino, le expressiones del vita scientific e cultural es in tote le linguas essentialmente de origine latin. Que le lingua del communication international totevia non es le latino, resulta del morphologia extraordinarimente complicate del lingua. Pro isto ille proponeva un latino sin flexion: Latino Sine Flexione. (Le scripto de Peano es un lectura multo amusante. Ille comencia scriber lo in latino medieval e quando ille explica le possibilitate de un modification ille continua le texto con le consideration del modification.) Latino Sine Flexione es un construction multo interessante. Le merito de Peano era que ille discoperiva: le lingua auxiliar international pote esser solmente le herede del latino. Ma ille errava opinante que le differentia inter le latino ancian e un latino moderne es mermente de character grammatic. Le debilitate del Latino Sine Flexione es que in su vocabulario se trova vocabulos latin ja obsolete, que illo non considera le cambiamentos de significato intertanto occurrite e que illo non observa: le latino "implicite" – similemente a tote le altere linguas – comparate al latino ancian se inricchiva con vocabulos adaptate o foranee. In plus, il es a mentionar que a vices Peano exaggerava le simplification morphologic (pro exemplo ille aboliva le plural del substantivos e lo substitueva con un adverbio) e assi ille lo removeva ab le vivente latino "implicite". Ma tote isto non diminue nostre gratitude sempiterne verso Peano, le pionero.

In 1910 le Academia de Idiom Neutral – nunc ja sub le direction de Peano – se transformava al Academia pro Interlingua. Hic on usava ancora le termino "Interlingua" non in su senso hodierne. Plus exactemente, durante le tempores se formava duo significatos del parola "Interlingua": un ample e un stricte. In senso ample nos pote appellar "Interlingua" tote le experimentos que aspira al realisation de un lingua auxiliar international appoiante se al vocabulario e grammatica del linguas natural contemporanee. Peano e su companiones usava le termino exclusivemente in iste senso ample. In senso stricte nos appella "Interlingua" le lingua in que le scripto le qual le lector tene in su mano es scribite e cuje fundo nos proba presentar. Nos lo appella "Interlingua" proque su creatores opinava que iste lingua realisa le plus tosto le ideal del lingua auxiliar international supra-characterisate.

Le Academia de Interlingua coleva supra toto Latino Sine Flexione, su membros habeva totevia le derecto de experimentar con e proponer altere formas. Un tal era pro exemplo Mundilingua de Lavagnini.

In le historia del linguas auxiliar international un station importantissime era Occidental de de Wahl publicate in 1925. De Wahl era un del prime esperantistas (mesmo de maniera interessante ille proponeva le sol reforma que – pro eliminar un homonymia disturbante – se realisava). Ma ja al occasion del votation in 1894 ille declarava que le lingua debe esser modificate radicalmente. Postea ille laborava super su lingua durante tres decennios sin publicar alicun cosa. Le idea de Occidental era que un lingua auxiliar international debe esser construite ex le vocabulos e ex le tractos grammatic commun in le linguas national. Post que iste vocabulos e tractos se trova supra toto in le linguas west-europee, construente su lingua de Wahl se appoiava supra toto super istos: pro isto ille nominava su lingua Occidental (i.e. "occidental"). Le novellitate de Occidental era que illo rumpeva apertemente con le principio del univocitate. De Wahl discoperiva que le systema rigide del orthographia e del derivation de vocabulos characterisante le linguas schematic es alien al vocabulario international real e le insistentia super le regularitate del derivation obscura le ver inherentia del vocabulario existente. Proque non deveniva Occidental le ver lingua auxiliar international? Ab le un latere de Wahl nunquam poteva liberar se de certe ideas esperantistic, ille non poteva realisar se que le "logica" lingual es de altere character que le "logica" general e pro isto ille non poteva sequer consequentemente le via initiate. Ab le altere latere ille non comprendeva sufficientemente le base latin del tractos international del linguas west-europee e pro isto definiente le formas del vocabulos ille non considerava sufficientemente iste base.

Occidental es un del quatro linguas auxiliar international vivente anque hodie. Post su publication se construeva un grande numero de planos de linguas de varie typos naturalistic. Como monstra nos enumera alicunes: Medial de Weisbart, Novial de Jespersen (le famose linguista danese), Interglossa de Hogben, International de Mitrovic, Mondial de Heimer, Neolatino de Schild, Internacional de Campos Lima, Ling de Olsen, Romanid de Magyar, Europé de Cejnar, Unitario de Pleyer.

Iste massa del linguas auxiliar international era producite per le qualitate discutite de certe questiones lexic e grammatical. Lor multitude dilapidava le movimento aspirante al lingua auxiliar international unic. Nonobstante, iste cavalcada del planos de lingua ha anque un aspecto positive. A saper que ultra le detalios le elementos commun domina in le varie planos. Nos pote considerar los como variantes, dialectos del essentialmente un "interlingua" – le latino moderne – latente in le linguas national.

Le question que nunc emerge es le sequente:

Es il possibile solver le problemas discutite del "interlingua"; ha il un methodo con que nos pote seliger le variante que contra le dialectos pote jocar le rolo del lingua erudite (como le Queen’s English inter le dialectos anglese, le Schriftsprache inter le germanes etc.)?

A nostre question le evolution historic dava le responsa solo post un deviation ulterior.

2.2. Le epocha del Association del Lingua Auxiliar International

Al comenciamento del annos 1920 un dama american ric, le seniora Morris, faceva le cognoscentia de Esperanto. Illa deveniva un partisana enthusiastic del lingua ma quando illa apprendeva que le campo del lingua auxiliar international non es unitari illa pensava que illa debe facer alique. Su puncto de partita era que le manco del unitate habeva un causa e iste causa es a discoperir e a abolir.

Al initiativa e con le supporto financial del seniora Morris pro clarar le question in 1924 con le initiation de linguistas professional le Association del Lingua Auxiliar International (IALA) se formava. Su statutos declarava: le scopo del association es "promover le studio, le discussion e le publication de tote le questiones que es connectite con le creation de un lingua auxiliar, de plus, le recercas e experimentos que pote accelerar le production de un tal lingua in modo intelligente e super bases firme" (Emphase de me, F.J.)

Le prime decennio del programma de recerca del IALA era de character revelante. On creava connexiones con le conductores del gruppos colente varie linguas auxiliar. On colligeva un bibliotheca special con libros, brochures, magazines e vocabularios publicate in varie linguas auxiliar international. In collaboration con le Association Universal de Esperanto on faceva un bibliographia continente tote le titulos trovabile in le bibliothecas europee super le thema del linguas international.

In le labor on initiava linguistas famose como Sapir, Collinson e Swadisch. In 1930 un conferentia de linguistas professional approbava le programma proponite per le IALA. Postea quattro congressos official linguistic se occupava del reportos super le activitate del IALA.

Le IALA seligeva cinque linguas international pro studiar los: Esperanto, Ido, Esperanto II, Occidental e Latino Sine Flexione. Iste selection era motivate supra toto per positiones practic post que iste linguas habeva organisationes e il era ja provate que illos es – al minus in certe relationes – apte al communication in scripto e in parola.

Le labor se initiava con le studio comparative de iste linguas. Ma – e isto es multo importante – ab le initio on dirigeva le attention al examine comparative del linguas auxiliar e le linguas national.

Nonobstante, usque a 1936 le IALA se occupava plus tosto solmente con questiones theoretic. Le labor meritori comenciava in 1936 quando sub le direction de Collinson al Universitate de Liverpool – le professor del qual ille era – on comenciava examinar le diverse methodos del collection del vocabulario international. In 1939 Collinson era reimplaciate. Le antecedente de isto era que de Wahl habeva protestate contra su sympathia partial e prejudicio pro Esperanto.

Hic il vale stoppar pro un momento. Le IALA era create per ille seniora Morris qui era esperantista e in le profundo de su corde lo remaneva usque a su morte in le fundo pro establir Esperanto scientificamente. Ma le resultato era alique toto altere. Il se provava que Esperanto non pote esser establite scientificamente e si on voleva crear un lingua auxiliar international scientificamente establite isto non serea Esperanto.

Le successor de Collinson era E.Clark Stillman. Post haber examinate le activitate de dece-cinque annos del IALA ille tirava alicun inferentias. Primo: Tote le aspirationes que voleva crear le lingua auxiliar international create "in modo intelligente e super bases firme" per alicun combination del planos existente falleva in toto. Secundo: Lo que es commun e stabile in tote le planos previe se deriva del elementos lingual international trovabile in le linguas national. Tertio: Le conclusion de toto isto es que on debe facer tabula rasa, on debe jectar via tote le linguas auxiliar previemente create – on debe mantener al plus alicun principios toto general – e on debe comenciar colliger le elementos lingual factualmente international. "On debe primo toto disbuttonar le gilet mal buttonate e solo postea on pote buttonar lo ben" (F.Deák).

Stillman non sapeva a priori si le totalitate del elementos international produceva un systema lingual complete. Ma pro le momento iste question non le interessava. Ille opinava que le prime carga era colliger le elementos. Le passos ulterior dependerea del resultatos obtenite per le completion del prime carga.

Post le declaration del secunde guerra mundial – a causa de certe circumstantias eventual – le recercas continuava in loco de Liverpool in New York. Hic Stillman formava un gruppo de recerca cuje membros era linguistas qualificate e expertos in le linguas natural ma qui non habeva ulle relation con ulle lingua artificial.

Un membro prominente del gruppo era Alexander Gode (1907 – 1970). Ille possedeva amplissime cognoscentias lingual e general. Ille nasceva in Bremen de patre german e matre suisse. Ille comenciava su studios universitari in Vienna, continuava al Sorbonne in Paris, e finiva – post haber emigrate al Statos Unite in 1927 – al Universitate Columbia in New York. Le titulo de su dissertation doctoral in le philosophia era Le scientia natural in le romantica german. Inter alteres ille scribeva manuales de espaniol, portugese e francese, e ille era presidente del Association del Traductores American – dunque ille ben cognosceva le latere e theoretic e practic del questiones lingual del communication international.

In 1942, al conditiones guerrier, le labor de Stillman era exigite per le servicio del affaires estranie del Statos Unite. Alora on incargava del direction del gruppo de recerca del IALA – interimemente – Gode. In 1946 le direction era acquirite per Martinet, professor del Sorbonne, ma in 1948 ille se resignava post que ille obteneva un cathedra al Universitate Columbia. Alora Gode deveniva permanentemente le director del gruppo e le labor era finite sub su direction in 1951.

Le resultato del labor se incarnava in le Dictionario Interlingua-Anglese e le Grammatica de Interlingua.

Per medio del recercas del IALA on succedeva in colliger le elementos commun del linguas national. Post le termination del labor de colliger il deveniva clar que iste elementos constitue in essentia un systema complete de lingua. Isto obteneva le nomine Interlingua. Le ideas genial de Stillman era essentialmente realisate sub le direction de Gode, pro isto on pote connecter de derecto le elaboration de Interlingua con su nomine.

Durante le elaboration de Interlingua, e particularmente post illo, il deveniva clar que iste lingua non es un altere cosa que le latino moderne.

3. INTERLINGUA – LE LATINO MODERNE

Nos non considera como nostre carga presentar detaliatemente le regulas secundo que Interlingua es construite. Nos presenta solmente lor essentia.

1. Un parola es un parola interlingual si illo ha loco ex le quattro linguas fonte primari – italiano, espaniol/portugese, francese e anglese – e le duo linguas fonte secundari – germano e russo – de Interlingua in al minus tres.

2. Le forma del parola del lingua es le prototypo del mesme parolas in le varie linguas fonte – que in multissime casos coincide con le original etymologic.

3. Le grammatica del lingua es le grammatica le plus simple per que le vocabulario pote esser usate, i.e. cata tracto grammatic que se trova in omne lingua fonte es retenite e, inversemente, nulle tracto grammatical es retenite si illo manca in un del linguas fonte.

Si nos examina Interlingua – le resultato del labor del IALA – nos pote constatar le sequentes.

Le vocabulario de Interlingua es essentialmente romanic. Nos memora le classificationes diverse del linguas romanic. Si nos classificava Interlingua como lingua romanic nos poterea constatar que secundo su vocabulario Interlingua serea un lingua romanic occidental, mediterranee e intermedie. Simile al espaniol/portugese e al francese – ma dissimile ab le italiano – como occidental, simile al italiano e al espaniol/portugese – ma dissimile ab le francese – como mediterranee, simile al italiano e al francese – ma dissimile ab le espaniol/portugese – como intermedie. In plus, Interlingua differe ab le linguas romanic proque in illo quasi toto manca le "vocabulos popular" e le grande majoritate de su vocabulos es "docte", i.e. latinesc. Isto es le causa le plus grave ob que illo pote esser considerate – plus tosto que ulle altere lingua – como le latino moderne.

Su grammatica, in vice, seque le exemplo del anglese. Nos videva que un tal grammatica es characteristic al incontro de un lingua romanic e de un germanic. Interlingua es un lingua romanic occidental, mediterranee e intermedie ma al mesme tempore un lingua de typo creol ob le influentia grammatic del linguas germanic.

Si nos non sapeva como Interlingua era construite e nos lo cognosceva solo como phenomeno empiric nos poterea inventar un "mytho".

Il habeva un insula in le Mediterraneo, alicubi inter Corsica e le Baleares, ubi on parlava le latino, plus exactemente un dialecto del latino vulgar. Ex iste dialecto evolveva un lingua romanic. Certe tractos sue era simile al italiano, certes al francese, certes al espaniol assi que in un certe senso illo era un "dialecto central". Durante le migration del populos un tribo germanic occupava le insula. Illo acceptava le lingua del insulanos ma le grammatica de isto illes cambiava – simplificava – significativemente. Postea le cultura del insula comenciava developpar rapidemente. Le lingua se inricchiva per un grande numero de vocabulos docte. Le linguistas erudite – un élite multo estimate – mesmo comenciava substituer le vocabulos vulgar per vocabulos docte. Con le augmento del nivello cultural le gente de plus in plus usava iste nove parolas collateral; al fin le ancian vocabulos vulgar deveniva obsolete e lentemente dispareva. Le insulanos parlava ja un nove lingua que on appellava latinesco, le latino moderne.

Plus tarde on discoperiva que in 1951 in New York un parve gruppo de linguistas publicava un lingua construite – nominate Interlingua – e iste lingua similava stupefacientemente a lor latinesco.

E alora le insulanos demandava: "Proque non usa le Union Europee nostre lingua como su lingua official? Illo es ya le ver lingua commun de Europa!"

Vermente, proque non?