Interlingua es "multo proxime a isto que io haberea presentate"

FRANCIA
    "Isto es multo romanic, multo proxime a isto que io haberea presentate excepte alcun punctos de detalio."

Le persona qui da iste description del lingua usate in Panorama es un del patres de interlingua. André Martinet, 89 annos, professor pensionate de linguistica e doctor al Universitate de Sorbonne, Paris, non ha vidite su infante desde que ille lo lassava crescer in 1948.

Desde le 8-ve Conferentia International de Interlingua in Paris in 1987, le Union Mundial pro Interlingua ha essayate de establir contacto con André Martinet, qui esseva invitate a New York in julio 1946 pro ducer le recercas interlinguistic del "International Auxiliary Language Association" usque a 1948, quando ille esseva empleate al facultate del Universitate de Columbia. Le presidente del UMI, Leland B. Yeager, SUA, mesmo sequeva le curso de linguistica de professor Martinet al Universitate de Columbia circa 1951, quando ille studiava la pro su doctorato in economia. Tanto recentemente como 1993, André Martinet ha publicate un libro in traduction espaniol, ubi le description del autor dice que ille es director de studios in le École Pratique des Hautes Études e presidente del consilio de redaction del revista "La Linguistique".

Le labor del IALA se initiava in 1936 al Universitate de Liverpool in Grande Britannia. In le autumno 1939, Grande Britannia entrava in le Secunde Guerra Mundial, e le equipa multi-national moveva ab Liverpool a New York, a 420 Lexington Avenue, New York 17 N.Y. Le multe datas lingual e le grande collectiones justo esseva expedite, quando Liverpool esseva bombardate. In New York, E. Clark Stillman colligeva un nove equipa international, inter illos le germano-americano Alexander Gode, qui desde 1935 laborava pro IALA in intervallos variate. Stillman duceva le labor in maniera seriose e scientific usque ille in martio 1943 esseva offerite un empleo in le State Department como traductor pro le armea del alliatos in Algeria. Alexander Gode assumeva le labor e esseva gerente constituite del programma de recercas de IALA.

"Al fin del guerra, io recipeva un littera informante me del travalios e io reageva marcante mi preferentias. A iste momento, le recerca esseva confidite a Gode. Su principio esseva de basar se sur le latino, convincite que le vocabulario international esseva de origine latin o greco-latin. Ille prendeva le parolas latin, sequeva lor evolution in le differente linguas roman con le intention de stoppar al momento, quando le parolas divergeva inter le italiano, le espaniol e le anglese. Le idea esseva interessante, ma le resultato esseva a vices bizarre, proque il habeva evolutiones diverse," sublinea André Martinet. "Dunque io reageva a iste informationes sur le evolution del recercas, e seniora [Alice] Morris (fundator e mecenas del IALA, red.), multo interessate, me invitava a venir a New York. In America, io establiva le recercas sur altere bases que illos de Gode. Su equipa e le mie menava dunque duo recercas in parallel."

Qui esseva le personal del IALA?

"Mi equipa esseva componite de Hugh E. Blair e de un altere persona, cuje nomine io ha oblidate. Isto de Gode esseva formate de personas multo interessante que io cognosceva ben al epocha."

Esque illes esseva linguistas?

"Usque recentemente le formation de linguista [experto de linguistica general, red.] non existeva. Io ha essite formate como anglicista. Le linguistas esseva recrutate inter le gente qui habeva studiate le plus de linguas que possibile. Sra. Morris esseva multo contente vider duo brancas del qual illa sperava forsan que illos se funderea in un sol. Io ha demandate a un amico, Jean Paul Vinay, de rejunger me. De retorno a Paris, io ha demandate un congedo al Schola del Alte Studios pro repartir in America, e io ha travaliate de februario usque le estate pro establir le principios de un lingua auxiliar in un loco situate presso le station central de New York, "rail central terminal", in le strata 42."

Le gruppo de Gode – quatro-cinque personas – laborava in un sala, illo de Martinet in un altere. In toto dece personas con le personal administrative componite de un presidente, Mary Bray, qui se occupava del gestion del gruppos e un adjuncta plus interessate in le aspecto de recerca.

Esque sra. Morris ha habite un influentia sur vostre selectiones?

"No, illa non habeva competentia in iste dominio, e illa non interveniva in nostre travalios. Illa monstrava confidentia! Sra. Morris financiava iste recerca a titulo private. A iste momento, on me ha offerite le posto de director linguistic al Universitate de Columbia. Isto esseva pro mi carriera un avantiamento considerabile. Io habeva le selection inter iste posto e un altere in London como successor de Daniel Jones [grande phonetico, red.] e un in Francia, al Sorbonne. Nos seligeva le Universitate de Columbia pro le ration multo simple que nos mangiara a nostre fame! Io esseva dunque professor al universitate e recercator a IALA, ma le filio de sra. Morris me incitava a mi dimission, IALA non esserea plus subventionate al morte de su matre. Dunque io dava mi dimission. Gode, qui iva dar le sue, remaneva del colpo."    

Esque il habeva un competition inter vos?

"Il habeva un competition – amical – inter nos. Io esseva le director; Gode non esseva universitari e non habeva reputation in iste dominio. Ille remaneva usque le morte de sra. Morris [le 15 de augusto 1950, 75 annos de etate, e ante le publication de interlingua, red.], satis longe pro terminar su lingua.

Lo que io reprocha a Gode es que ille habeva establite como norma de lingua iste remontata del latino. Mi idea esseva facer un lingua que tote personas ben educate poterea comprender a prime vista; de tempore in tempore adveni un notion pro le qual il non ha vermente un parola international. Istos non es tanto numerose. Io non sape si a mi contacto Gode ha supprimite alcun parolas bizarre como "subinde" (sovente in interlingua, red.). Mi approche esseva multo concrete; io cercava trovar le comprension immediate pro un maximo de gente de tote nationalitates, japoneses o chineses includite."

Un comprension immediate debite al phonetica o per le lectura?

"Per le lectura. Per exemplo, que un libro scribite per un mathematico sia comprendite per un altere mathematico, isto suppone que illes ha un cultura plus vaste que le simple mathematicas (idem in physica o chimia). Le gente non es specialisate al partita; illes acquire un cognoscentia, un cultura general. Io non voleva partir del latino ma trovar le parolas que le gente comprenderea al lectura directemente sin haber apprendite le lingua o forsan con un minimo de apprentissage. Un sorta de parve libretto esserea sufficente. Lo que on pote reprochar a Gode es haber automaticamente limitate le internationalitate al linguas romanic, proque il ha multe parolas que non es derivate del latino ma que es generalmente cognoscite. Le facto que io cognosceva le linguas scandinave me aperiva portas a un plus grande internationalitate e dunque de tirar le maximo de isto que on appella le vocabulario international, utilisante equalmente le formas de derivation."

André Martinet sublinea que il habeva nulle divergentias super le grammatica: illo es reducite al minimo, on limita le plus possibile le formas complicate.

Como se termina vostre historia american?

"Io ha quitate IALA ante le realisation del lingua, ma illo esseva multo simple, nam il habeva modellos existente, como iste lingua que esseva multo proxime de mi ideas, e in sex menses io haberea fabricate mi lingua. Isto esseva un question de redaction. Gode ha habite le tempore e le medios de imprimer le grammatica e le presentation de Interlingua. Ille ha potite simplemente presentar los al publico, ma non al scala que io haberea volite: in cata disciplina on haberea traducite un obra essential, central. Pro surmontar iste obstaculo, il haberea essite necessari haber multe moneta. Io non dice que mi idea de traduction de obras esseva le sol possibilitate, ma un pulsata violente, generalisate, in tote le paises esseva necessari a fin que le gente realisa que on les presentava un lingua international plus practic, plus accessibile, melior que esperanto. Como io pensava que le diffusion de un tal lingua non poteva esser facite sin multe moneta, io me disinteressava del subjecto."

Vos non esseva disappunctate?

"No, le problemas intellectual habeva essite resolvite. Io ha persequite mi recercas, le experientia esseva interessante."

Si ille habeva continuate, André Martinet haberea volite proponer a autores como Sartre traducer lor obras in mesura que illos esserea de interesse evidente pro un publico satis large. Le autores ancian, al contrario, esserea minus interessante, "proque le traductiones existeva jam in altere linguas."

"Le avantages del lingua international es que le vocabulario de ligamine pote esser equalmente comprendite – alora que un obra scribite per un germano essera difficile a comprender per un non-germanista, mesmo si ille recognosce le parolas technic."

In un longe conversation con Alice M(orris). Sturges, filia de Alice V(anderbilt) Morris, illa in 1983 diceva multo directemente a Ingvar Stenström, Svedia:

"Ab le puncto de vista de interlingua, le morte de Matre esseva beneficial, proque alteremente interlingua forsan nunquam haberea essite finite. Illa habeva un tal interesse pro detalios e un voluntate forte e voleva interferer usque al puncto ubi dr. Gode, qui esseva un homine plen de charme, perdeva su patientia e demandava que illa le lassa in pace pro finir le obra secundo su ideas, e non secundo le capricios de Matre."

E assi illo deveniva – interlingua – in le parolas de André Martinet: "Multo romanic, multo proxime a isto que io haberea presentate excepte alcun punctos de detalio."

Revidite: 2006-12-29

Redaction: Th. Breinstrup, Ingvar Stenström e Jesper Olsson
Copyright © 2001-2007 Union Mundial pro Interlingua