Interlingua 2001: Homage a un philologo extraordinari

DOCUMENTATION

Toma Macovei, professor ab Romania e active autor de litteratura anecdotic, bibliographic e lexicographic, ha compilate iste articulo secundo le preciose obras del historia del lingua international, de Ric Berger, Suissa.
Publicate in Panorama in Interlingua, © 1991

Le principal realisator de Interlingua, Alexander Gode de New York, esseva de origine german per su patre, ab le urbe hanseatic de Bremen, e suisse per le matre, veniente de un ancian familia burgese von Aesch, ab un village in le proximitate de Bern.

Desde 1935, Alexander Gode habeva laborate per intervallos irregular pro "International Auxiliary Language Association" (IALA). Pois, ingagiate a plen tempore, ille consecrava le major parte de su vita in realisar le propositos de Alice Morris Vanderbilt, fundatrice de iste association, illo de establir un lingua inattacabile scientificamente, il es, disproviste de omne tractos arbitrari.

Le scopo de IALA, association constituite in 1924, esseva de "promover studios extensive, discussiones e publicationes super omne questiones in re le establimento de un lingua auxiliar, con recercas e experimentos..." Su labores esseva tamen longe e difficile, nam il se tractava de seliger inter numerose projectos concurrente, inter le quales un medie dozena habeva adeptos sovente aggressive e intolerante. Quando, per exemplo, le campo de Occidental (hodie Interlingue) habeva essite informate que IALA habeva confidite le function de director del recercas a prof. William Edward Collinson de Liverpool, Edgar de Wahl, autor de Occidental, protestava vehementemente denunciante le partialitate esperantista de iste, e anque seniora Morris, suspectate injustemente, como on va vider. Le relationes esseva tanto tendite que, quando in 1937 le labor de recerca esseva assumite practicamente del assistente de Collinson, il es E. Clark Stillman, qui, per su sympathia al naturalitate, redava fidantia al impartialitate scientific de IALA, considerate troppo esperantophile.

Neutralitate in le labor

Stillman, un homine energetic, voleva ante toto salveguardar le autoritate e le impartialitate de su equipa laborante al creation de un lingua international. Re iste activitate, Alexander Gode, alora ingagiate permanentemente presso IALA, scribeva: "Stillman se circumdava de juvene philologos disproviste de interesses interlinguistic e nunquam ille admitteva al personal de recercas de IALA ulle persona qui cognosceva Esperanto, Ido, Occidental o non importa qual altere systema de lingua auxiliar. Ille voleva recercas e non speculationes."

In 1942, E. Clark Stillman essente mobilisate del State Department como traductor in le armea del Alliates in Algeria, Alexander Gode esseva nominate qua director del recercas in su placia usque 1945. Durante iste 6 annos, de 1939 a 1945, esseva facite un labor enorme: le selection del parolas pertinente al linguas natural.

Le philologos de IALA e super toto Gode, ha discoperite, post 40 annos, le ideas del prototypos de Grabowski (???, red.) inspirate del theoria evolutionista de Goethe, ma iste vice con omne developpamento a fin de construer un systema completemente coherente. On trova tote le theoria in le introduction al "Interlingua-English Dictionary" (IED).

Nove director sceptic dava problemas

Postea IALA debeva passar per un altere periodo difficile. Post le fin del guerra, un linguista francese, André Martinet, professor in le Schola de Alte Studios (Sorbonne, Paris), habente exprimite le desiro de collaborar con IALA, era invitate in 1946, post un visita de Alexander Gode, a collaborar in le committee de recercas. Gode acceptava de lassar le function de director a André Martinet e devenir vice-director. Non longe postea on remarcava que iste arrangiamento habeva essite erronee, considerate le scepticismo que Martinet demonstrava super un tal lingua international. Quando on non ha fide in un interprisa, certo on non accepta de diriger lo! In realitate iste habeva essite attrahite in le SUA per le perspectiva de trovar un carga in America e, jam in le sequente anno ille habeva essite ingagiate in le Columbia University per le medietate de su tempore. Su attitude sceptic e le facto evidente que ille esseva un occidentalista mascate, eveliava discontentos inter le membros de IALA. Alicun incomprensiones, plus psychologic, con dr. Gode faceva André Martinet presentar su dimission le 15 de novembre 1948, refusante acceptar alcun responsabilitate concernente le lingua que le IALA haberea eventualmente publicate como resultato de su labores. Qual felice decision pro le scientia! Pro isto le neutralitate de IALA habeva essite salvate. Le representante de IALA in Paris, Aguiré (???, red.), exprimeva alora, in francese, su satisfaction, scribente a dr. Gode, le successor de Martinet como director del recercas presso IALA: "Nos esserea felice, si vos poteva reganiar le tempore perdite e provar pro nos... que IALA intende vermente sortir del joco interminabile del theoria pro entrar in fin in le via del realisationes practic."

De un altere latere, dr. Gode ha monstrate se un realisation extraordinari, nam in pauc annos ille obteneva, per su energia, multe plus applicationes que omne altere inventores in 100 annos. Il non suffice "facer" un lingua, plus difficile es facer lo usar, e isto postula qualitates que non multes possede. Le linguistas professional non ha ni tempore ni gusto pro occupar se ancora de applicationes.

Si Alice Morris haberea "sacrificate" dr. Gode, lassante manos libere a dr. Martinet, le forma final del lingua de IALA non haberea essite essentialmente differente (5% secundo le opinion de Martinet), ma importante es super toto lo que haberea occurrite postea, viste le impreviste evenimentos que sequeva?

Moriva sin vider le resultato

Quando toto esseva preste presso IALA pro le publication del lingua, in le ultime momento Alice Morris, sentiente venir le morte, habeva convertite se al catholicismo sin lassar le medios necessari pro le publication del resultatos de IALA. Esque André Martinet haberea facite, sin capital o sin salario, le labor gigantesc, incessante e successose, que Alexander Gode assumeva in 10 annos?

Que Alice Morris reposa in pace! Le effortio de iste femina a parte, generose e coragiose, ma con sanitate fragile, habeva essite troppo longe (25 annos). Illa decedeva in 1950, un anno solmente ante le publication de IED, le resultato del generose effortios de tote su vita. Su perseverantia, tamen, non esseva inutile, gratias al ultime realisator de su intentiones humanitari, le extraordinari dr. Gode.

Le meraviliose lingua de IALA, complite sub le firme direction de dr. Gode, ha su proprie fortia de expansion gratias a su insurmontabile qualitates, sin que su autores e sustentores sia obligate exhaurir se in un publicitate sin rendimento, como in le caso del altere systemas non agradabile pro le publico actual.

Sia honorate in eternitate le nomine de iste multo competente philologo qui, in su abnegation pro le scientia, benque germano de origine, dirigeva le recercas sur terreno neutre, scientific, del maxime naturalitate, realisante Interlingua per le medio del vocabulario commun extrahite ab le grande linguas del civilisation, le qual in su majoritate es de origine greco-latin. Isto face gauder Interlingua de un qualitate extraordinari, le facto de esser comprensibile a prime vista per personas de medie cultura, garantia secur de su large expansion..