Le tres principios principal
del standardization
international in interlingua

Un guida pro linguistas in le labor de constatar le vocabulario international de interlingua.

Per E. Clark Stillman e Alexander Gode von Aesch (1943)
traducite del anglese per Stanley Mulaik, Ph.D.

82. Tres principios es necesse pro le elaboration de un vocabulario international standardizate. Le prime principio defini le prerequisitos que qualifica un parola pro inclusion in le vocabulario international. Illo pote esser nominate le Principio del eligibilitate. Le secunde principio determina le apparentia external o structura e orthographia in que un parola eligibile es admittite a in le vocabulario international. Illo pote esser nominate le Principio del forma. Le tertie principio delimita le functiones semantic de un formation eligibile in le vocabulario international. Illo pote esser nominate le Principio del significantia. On va trovar que un numero de parolas in le formulation de iste tres principios es marcate per un asterisco. Tote le parolas assi marcate es definite in le notas que seque a basso. Finalmente un numero de illustrationes es appendite pro coperir le varie combinationes de circumstantias que es mentionate in le principios e lor supplementos.

83. Principio A: Le eligibilitate. 
Un parola pertine al vocabulario international quando illo occurre 1) in formas cognate per parentela classic o post-classic* e con valutas correspondente semantic*; 2) in le vocabulario active* de tres del linguas fontal: italiano, espaniol e/o portugese*, francese, e anglese; o de duo de iste linguas fontal, super le condition que illo precede - in un serie semanticamente e formalmente continue de derivation* - un altere parola cuje interntionalitate es establite per occurrentia in tres linguas. Supplemento: In contar le linguas contribuente al internationalitate de un parola particular, il es admissibile a tractar 1) formationes con suffixos differente o addite o elementos quasi suffixal como si illos esseva completemente cognate e 2) cognatos indoeuropee como si illos esseva cognate per parentela classic o post-classic providite que, in ambe casos, le requiremento del correspondentia semantic es satisfacite.

84. Principio B: Forma 
Le parola international es representate per le forma del prototypo* que es 1) al base de aquellos de su representantes in le linguas fontal que es cognate per parentela classic o post-classic e 2) al base de tote su derivativos in un serie semanticamente e formalmente continue.

85. Principio C: Signification 
Le parola international ha le valutas semantic que es commun a su representantes in le linguas fontal contribuente a su internationalitate.

86. Parolas es reguardate como ‘cognate" si le identitate historic de forma pote esser ascribite a illos in e thema e affixo. Parolas cognate per parentela classic ha lor forma le plus proxime basic commun in le latino o le greco. Le phrase "cognate per parentela post-classic" se applica a tote parolas cuje forma le plus proxime basic commun es ni in le latino ni le greco ni es un ancestre de un forma in le latino o le greco. Exemplos: 1) francese père e portugese pai; 2) anglese brother e francese frère; 3) anglese war e italian guerra; 4) espaniol promoción e anglese promotion; 5) francese généraliser e anglese generalize; es pares jungite per cognation. 1) a 4) ha un singule forma commun basic. 5) ha un forma commun basic pro le thema in le latino general e pro le suffixo in greco latinizate -isare [Nota del traductor: Le ver suffixo in latino es -izare < gr. -izein e variantes es trovate in parolas docte prendite del latino in le linguas contribuente]. Le parentela cognate in 1) es basate super le parentela classic (latin) con forma basic patre; in 2) illo es basate super le indoeuropee; in 3) illo es basate super o francese antique o teutonico e es nominate "per parentela post-classic"'; in 4) illo es basate super le latino (forma commun basic promotione).

87. "Le correspondentia de valutas semantic" implica coincidentia in un o plus del unitates de signification representate per le formas de un particular parola in le lingua in question. P.e.: anglese devil e francese diable coincide in le unitate de signification "le spirito supreme de mal" mais non in le unitate de signification de ‘caretto de portabagage' que es unic al francese.

88. Per "le vocabulario active" es intendite le reserva de parolas disponibile pro uso contemporanee. Isto exclude le archaicismos, parolas obsolete, le localismos, etc., mais illo admitte le parolas in le tradition literari in tanto que illos es del importantia moderne, equalmente vocabulos specializate de currentia restricte, e coincide in toto con le material registrate in dictionarios standard contemporanee.

89. Le espaniol e le portugese, essente plus proximemente affin que alcun altere duo del linguas fontal es tractate como le variantes del un le altere e si un vocabulo particular occurre in o le un o le altere solo, le parola es contate como occurente in un lingua.

90. Le phrase "serie semanticamente e formalmente continue de derivation" es usate pro referer a un serie de duo o plus formationes in que cata un produce le un que seque per attachar un suffixo sin perder su integritate semantic in le derivativo resultante. Ex.: Le serie latin 1) videre 2) visibilis 3) visibilitas es "un serie semanticamente e formalmente continue de derivation." Formalmente 1) produce 2) e 3) per attachar un suffixo secundo le principios prevalente in le formation de vocabulos latin; semanticamente le idea de videre i.e. ‘vider' mantene su integritate in visibilis que es "lo que pote esser vidite", i.e. visibile, e visibilis reappare similarmente in visibilitas que es "le character de lo que es visibile". Le anglese serie 1) host, 2) hostile es formalmente continue mais semanticamente host i.e. un multitude armate" non preserva su integritate in hostile que non significa "pertinente a un multitude armate" mais "pertinente a un inimico". Naturalmente, le serie anglese 1) hostile, 2) hostility ja representa un "serie semanticamente e formalmente continue".

Nota special: Le phrase "serie semanticamente e formalmente continue de derivation" se applica in le principios in que illo occurre a serie de parolas de validitate international representate per formas international. Le presente exemplos del idea "serie de derivation", es nonobstante presentate, pro rationes del simplicitate, in formas unilingual e non international.

91. Le phrase "elemento quasi suffixal" es usate pro referer a elementos secunde de compositos que es ancora recognoscibile como tal, providite que iste elementos secunde functiona in relation a lor companiones in le maniera de suffixos real. Ex.: francese printemps, in vista de su essente historicamente un substituto pro un plus antique primevere e equalmente in vista de su peculiar apparentia in le derivativo printanier, es tractate como differente que le espaniol primavera, portugese primavera, italian primavera in solmente su secunde ‘elemento quasi suffixal'.

92. Le "prototypo" es le forma basic le plus proxime a que tote le representantes de un parola particular pote esser traciate historicamente o, in le caso de formationes independente parallel cuje bases solo presuppone un antecedente commun historic, le "prototypo" es le forma resultante de iste antecedente per derivation con le prototypo del affixes del real representativos del parola in question. Ex.: Le "prototypo" del italian petto, espaniol pecho, portugese peito, francese pis es pecto [latin]; le "prototypo" de italian parapetto, espaniol parapeto, portugese parapeito, francese parapet, e anglese parapet es parapetto; le "prototypo" de italian pettorina, espaniol pretina, portugese petrina, francese poitrine es pectorina, disveloppate separatemente como pector- e -ina.

Nota special: 1) Le determination del "prototypo" non es un processo mechanic. Illo involve frequentemente un investigation detaliate historic combinate con un studio de varie altere formationes in le familia del parola sub consideration. 2) Le presente illustrationes da le "prototypos" de parolas que es non necessemente le mesme como le "representante international" del parolas in question. Pro istos, como dicite in le Principio, le "prototypo" de derivativos pote entrar in consideration, conducente nos per exemplo in le caso date supra al forma international pector/e (a causa de pectoral/e, etc.) in loco del simple "prototypo" pecto.

93. Illustrationes. 
Exemplo 1. Occurrentia in tres linguas, parentela classic, e serie de derivation. (nota: in le sequente, le "/" indica un separation inter thema e suffixo terminal). 
Eligibilitate: Le parola es representate per I padre, H padre, P pai, F père e pertine al vocabulario international proque illo occurre in formas cognate per parentela latin e con valutas correspondente semantic in le vocabulario active de tres del linguas fontal [I, H/P, F]. 
Forma: Le vocabulo es representate internationalmente per le forma patr/e que es le prototypo al base de su formas in le linguas fontal e equalmente al base de tote le parolas international que es jungite con illo in serie semanticamente e formalmente continue de derivativos per addition de suffixos como -imoni/o e -/o, p.ex. patrimoni/o, patron/o, etc. 
Signification: Le parola patr/e ha le valutas semantic de 1) uno qui ha ingenerate progenitura; 2) uno a qui es debite reverentia filial e obedientia, proque ambe iste significationes es commun a su representantes in le linguas fontal.

94. Exemplo 2. Occurrentia in tres linguas; parentela classic; nulle serie de derivation 
Eligibilitate: Le parola es representate per I prossimità, H proximidad, P proximidade, F. proximité, A proximity que pertine al vocabulario international proque illo occure in formas cognate per parentela latin [= classical] e con correspondente valutas semantic in le vocabulario active de al minus tres linguas contribuente [I, H/P, F, A]. 
Forma: proximitat/e que es le prototypo al base de su forma in le linguas fontal. 
Signification: location de un cosa que es proxime con respecto a un altere cosa, que es commun a su representantes in le linguas fontal.

95. Exemplo 3. Occurrentia in tres linguas; parentela post-classic; serie de derivation 
Eligibilitate: Le parola es representate per I guerra, H guerra, P guerra, F guerre, A war. Illo pertine al vocabulario international proque illo occurre in formas cognate per romanic (ultimemente teutonic) [= parentela post-classic] in le vocabulario active de quatro [= tres +] linguas contribuente [I, H/P , F, A]. 
Forma: guerr/a que es le prototypo al base de su formas in le linguas fontal e equalmente al base de tote su parolas international jungite con illo in serie formalmente e semanticamente continue de derivation, lanceate per derivativos como guerrill/a, guerrillero, guerrero, guerrier, guerrear. 
Signification: hostile contention inter fortias armate que es le signification commun in le linguas fontal.

96. Exemplo 4: Occurrentia in duo linguas; parentela classic; serie de derivationes international. 
Eligibilitate: Le parola es representate per I prossimo, H próximo, P proximo. Illo pertine al vocabulario international proque illo occurre in formas cognate per parentela de latino classic in le vocabularios active de duo linguas contribuente [I, H/P]; ben que illo occurre con solmente duo representantes, illo es ben qualificate a esser includite in le vocabulario international proque illo precede un derivativo jam international in un serie semanticamente e formalmente continue de derivation resultante in derivativos representate per I prossimità, H proximidad, P proximidade, F proximité, A proximity. [Nota del traductor: Stillman e Gode ha oblidate anglese proximal adj. que differe solmente per un suffixo semanticamente equivalente -al, que provide le tertie variante necesse.] 
Forma: proxim/e que es le prototypo al base de tote su formas in le linguas contribuente e le base de derivativos como proximitat/e.
Signification: lo que es proxime con respecto a un altere cosa, proque isto es le signification commun al linguas representante.

97. Exemplo 5: Occurrentia in tres linguas; formas con suffixo addite; parentela classic; serie de derivation. 
Eligibilitate: Le parola es representate per H ave, P ave con parolas I uccello, F oiseau, que es admittite proque iste formas es derivate de lat. pop. aucellu < lat. classic avicellu < avis + dim. –cellu. Iste formas solmente differe de ave in un suffixo diminuitive addite -cellu que non cambia le requiremento de correspondentia semantic in formas que es tractate como totalmente cognate per parentela latin (= classic) con correspondente valutas in le vocabulario active de tres linguas fontal [I, H/P, F]. 
Forma: Le forma international es av/e que es le prototypo al base de su formas in le linguas fontal e que es jungite in serie semanticamente e formalmente continue de derivation in derivativos como aviario e avicultura. 
Signification: vertebrato de sanguine calide del classe (secunde) cuje membros ha como lor characteristicas que illes es ovipare e coperite con plumas, ha duo pedes posterior, pedes anterior disveloppate como alas, e un bec de corno sin dentes. Isto es le signification commun a tote le variantes contribuente.

98. Exemplo 6: Occurrentia in tres linguas; formas con suffixo substituite; parentela classic; nulle serie de derivation. 
Eligibilitate: Representate per H armario, P armário con addition de I armadio, e F armoire, proque iste formas differe solmente per substitutiones de suffixos [I -adio pro un plus antique –ario e F –oire pro un –aire de francese antique]. Appoio in tres linguas [I, H/P, F].
Forma: armari/o que es le prototypo al base de su formas in le linguas contribuente. 
Signification: mobiles con portas con plancas o croches o le similar pro servir como receptaculos pro vestimentos, cosas del casa, o similar articulos que es mantenite pro uso immediate. Isto es le signification commun de tote le variantes.

99. Exemplo 7a: Occurrentia in tres linguas; forma con suffixo addite; cognato indoeuropee; parentela classic; serie de derivation.
Eligibilitate: Le parola representate per F frère es admittite al vocabulario international si I fratello [con suffixo addite de -ello, que non cambia le signification correspondente] e A brother [que es un cognato indoeuropee con un frater latin que satisface le requiremento de correspondentia semantic] es tractate como cognatos per parentela latin. [I, F, A]. 
Forma: fratr/e que es le prototypo al base del formas contribuente e del serie derivational que es continue semanticamente e formalmente, [p.ex. fratricida, fratricidal, fratricidio], e fraterne [fraternizar, fraternitate] [cuje deviation apparente (-er- in loco de -re-) es dependente super le presentia de un suffixo -nus]. 
Signification: mascule jungite con un altere mascule o un femina per le facto que ambe ha le mesme parentes, que es le signification commun a tote le representantes in le linguas fontal.

100. Exemplo 7b: Occurrentia in tres linguas; parentela classic; nulle serie derivational. 
Eligibilitate: Le parola representate per I frate, H fraile, P frade, freire, F frère, A friar, frere es admittite al vocabulario international proque illo occurre in formas cognate per parentela classic del latino e con correspondente significationes in le vocabulario active de quatro [= tres +] linguas contribuente [I, H/P, F, A]. 
Forma: fratr/e que es le prototypo al base de su forma in le linguas fontal. 
Signification: membro mascule de un ordine religiose, proque isto es le signification commun del representantes in le linguas contribuente.

Revidite: 2006-12-29
  

Redaction: Th. Breinstrup, Ingvar Stenström e Jesper Olsson
Copyright © 2001-2007 Union Mundial pro Interlingua