Interlingua 2001: Information con obstaculos in Tchecoslovachia

Informar super interlingua in le ancian Tchecoslovachia esseva complicate. Le jornales non acceptava articulos, e on recipeva menacias. Solmente in 1970 appareva le prime articulo, pois sequeva plure libros, e interlingua esseva un disciplina in le gymnasio.

TCHECOSLOVACHIA
Io es felice de poter describer iste thema apertemente (liberemente) sin timor, lo que non era possibile ante le 17 de novembre 1989.

DOCUMENTATION

Per Július Tomin, representante de interlingua in Tchecoslovachia (1968-1988), plus tarde in Slovachia (1993-2000)
Publicate in Panorama in Interlingua, © 1991

Le prime adherente a interlingua e representante del Union Mundial pro Interlingua in nostre pais era Jaroslav Podobský (1895-1962), institutor in un parve citate in Bohemia. Ille era un homine multo erudite in le campo del linguas artificial. Ille apprendeva esperanto jam in 1910, postea ido, converteva a occidental. Sed in 1929 ille faceva cognoscentia con novial, e quia su autor era Otto Jespersen¹, Podobský propagava novial, nam iste systema era le producto de un famose scientista in interlinguistica. Sed le occidentalistas luctava vehemente contra novial e diffundeva le slogan: "Le monte parturiva un mure", e Podobský retornava a occidental.

In octobre 1956 ille ha devenite adherente a interlingua e representante del UMI pro nostre pais. Ille habeva alicun (6 o 7) amicos-occidentalistas qui inclinava a interlingua. Sed plures opponeva.

Mi amico Stanislav Borovka narrava me que Podobský voleva propagar interlingua in nostre periodicos, sed, regrettabilemente, on non ha publicate ulle articulo. Sed tamen nos ha un excellente tractato super Johannes Amos Comenius - magistro de nationes - scribite per Podobský e publicate per Storm Publishers - New York.

Io non cognosceva Podobský e non era in contacto con ille. Post su morte in 1962 octo annos restava le posto del representante vacue. Solmente in 1970 io ha devenite su successor.

Quando io ha facite cognoscentia con interlingua? Le prime information super le existentia de interlingua io recipeva ab nostre representante del RDG, Walter Roc Raédler, in 1965. Sed mi interesse pro le solution del problema del lingua international era tunc minime, e io ha interrumpite mi correspondentia con Raédler (nos communicava in germano). Sed in le vacantias in 1968 (sub le regime de Dubcek) io sperava de haber le possibilitate de diffunder interlingua (le lingua de New York) in nostre pais. Le 14 de augusto - un septimana ante le occupation de nostre patria per le Union Sovietic e su satellites - io inviava un littera a Interlingua Information² ubi io demandava materiales super interlingua. Le 4 de septembre io ha recipite ab Bent Andersen³ un littera, ubi ille me scribe i.a.: "... Io ha attendite alicun tempore con iste responsa a causa del recente evenimentos politic in vostre pais. Nos ha sequite le disveloppamento in Checoslovachia con vive interesse a multe sympathia con vostre populo." Iste parolas tanto gentil e tote le contento del littera excitava in me un interesse plus profunde pro iste belle lingua, comprensibile pro me a prime vista. Postea io ha recipite materiales ab Ric Berger⁴, Hugo Fischer⁵, André Schild⁶ e Bent Andersen ipse.

In 1970 io ha scribite un articulo informative super le existentia del interlingua, que era publicate in nostre expandite revista mensual Príroda a spolocnost' (Le natura e le societate). Isto era le prime articulo informative publicate in nostre pais.

Benque io non mentionava esperanto e non lo criticava, le redaction del revista ha recipite ab nostre esperantistas plure litteras negative e anque io recipeva plure anonyme litteras: "... A que, a qui servi vos?! Al imperialismo, al millionarios american, vos es servo pagate per nostre inimicos, per bellicistas etc. etc. - Si vos non cessa diffunder interlingua, vos videra!.."

Sed io non era deterrite per iste menacias. In contrario. Io ha scribite multe articulos in varie jornales slovac e chec re interlingua. Plure redactores cognosceva mi nomine, nam io jam antea publicava varie articulos super varie altere themas (pedagogic, linguistic, contra le fumar e le alcoholismo etc.) e publicava mi articulos malgrado del protestationes del esperantistas. Usque nunc io ha publicate 28 articulos e habeva un presentation per le radio de Bratislava sub le titulo "Sape vos que es interlingua?". Un longe articulo on ha publicate anque in le lingua croate e un in le hungaro. Intertanto io ha compilate un vocabulario Interlingua-Slovaco, continente ca. 7.500 entratas, e un Curso de 10 lectiones. Iste Curso era traducite per collega Pawel Wimmer in polonese. Io es multo grate a Bent Andersen qui ha successivemente multiplicate mi manuscripto del Curso e postea a Thomas Breinstrup, qui arrangiava con Bent Andersen un belle brochure de illo. - Le esperantistas - un de illes me ha nunc revelate - spiava, an io vende anque publicationes, pro poter accusar me a nostre organos politic. Gratias Deo, mi manos era sempre e son munde.

Es ancora a mentionar que io ha in 1973 fundate un gruppo de 15-20 discipulos, sympatisantes con interlingua. Nos utilisava le "parve rubie"⁷ de Ingvar Stenström, legeva e traduceva su textos. Mi intention essential era monstrar le affinitate del vocabulos de interlingua con los de nostre lingua materne, usate como parolas estranie. E nos ha un poco correspondite con le studentes del amico Stenström, e excambiava cartas e photos. Sed, regrettabilemente, nostre director del gymnasio - mi bon amico - moriva, e su successor non voleva permitter le continuation de iste action.

In 1987 io publicava un manual de 96 paginas super le internationalismos usate in nostre lingua. Illo pote servir indirectemente como introduction in interlingua. Un del capitulos de iste publication era: "Internationalismos - le base de un futur lingua international?" In iste articulo io informava le lectores super interlingua, sin mentionar o criticar esperanto. Sed un del recensentes - esperantista fanatic - scribeva in su recension: "Le capitulo super interlingua on debe inconditionalmente abolir!" Sed, gratias Deo, post un grave lucta io ha vincite.

In le mesme anno - in 1987 - io ha recipite ab dr. ing. Karel Podrazil un longe, interessante littera, ubi ille explicava su opinion super le problema del lingua international e exprimeva su desiro de esser membro de nostre movimento, lo que io ha accipite con grande gaudio, nam ille es juvene e, como io poteva constatar, un bon experto in interlinguistica. Postea io le ha ingagiate a prender mi posto del representante del UMI pro nostre pais.

Post le division de Tchecoslovachia in duo paises in 1993, Július Tomin reassumeva le posto como representante, iste vice pro Slovachia. Durante septe annos, ille continuava su labor informative per articulos e libros. In le initio de 2000, ille passava le representation al professor universitari Rastislav Harcarufka, 39 annos. Red.

¹ Otto Jespersen (1860-1943), dr. phil., professor de anglese al Universitate de Copenhagen (1893-1925).

³ le administrator e ex-vice-secretario general del Union Mundial pro Interlingua.

⁴ Ric Berger (1894-1984), artista e autor suisse, redactor del "Revista de Interlingua" (1966-1983).

⁶ André Schild (1910-1981), interlinguista suisse, initiator al Union Mundial pro Interlingua, le prime secretario general del UMI (1954-1958).

⁷ le manual "INTERLINGUA - instrumento moderne de communication international" per le svedese professor gymnasial Ingvar Stenström.